География уруогар сахалыы агрокомпоненнары киллэрии

Тезис

«География уруогар сахалыы агрокомпоненнары киллэрии”

Толордо: Балыктаах орто оскуолатын география учуутала

Сотникова Евгения Степановна

Киириитэ

Төрөөбүт дойдуну, айыҕаны үөрэтии тулалыыр эйгэ эрэ туhунан өйдөбүлү биэрэрин таhынан, бастатан туран киhи уонна айылҕа икки өттүгэр айымньылаах сибээhи олохтуур. Дьиҥнээх чиҥ билии патриотическай иэйиини, өйдөбүлү, төрөөбүт дойдуга тапталы биэрэр. Оскуола, үөрэхтээhин бары өттүнэн сайдыылаах, сатабыллаах. синчийэр үлэҕэ сыстаҕас, үрдүк культуралаах, идэни таба талбыт киhини иитэн таhаарарга дьулуhар. Тыа сирин оскуолалара биир сүрүн хайыскалара тыа сирин хаhаайыстыбатыгар туhуланар. Үөрэнээччилэр сатабыллаах сир хаhаайыннара, үлэни убаастыыр дьон буолуохтаахтар.

Сыала: география уруоктарыгар 6-8 кылаастарга уруок тематын кэҥэтэн, салҕыы үөрэтиини киллэрии, агрокомпоненнары туттан, олоҕу кытта сибээстээн үөрэтии.

Соруктара:

• Сылтан сыл уруок информационнай сабардамын кэҥэтии;

• Агрокомпоненнары уруокка методическай өттүнэн таба туттуу;

• Сылтан сыл ыытыллыбыт уруок тематын салҕааһын, матырыйааллары түмүү.

Үлэ актуальноһа:

6-9тан кылааска диэри география уруогар араас темаларга олохтоох матырыйаалы туһанан уруоктар цикларын бэлэмнээһин.

Саҥаны киллэриитэ:

Алаас үөскээһинин, рельебин, үүнээйилэрин, хамныыр-харамайын, почватын, климатын, олохтоох дьиэ кыылларын иитиини үөрэнээччилэргэ сөптөөх гына кылаастарынан наардаан үөрэтии.

Методика:география уруоктарыгар үөрэтиллэр методикалары темаларга туһаайан туттуу, метопредметнай, научнай - чинчийэр үлэлэри ыытыы, үөрэнээччи сатабылын (ФГОС) сайыннарыы.

Уруоктар ис хоhооннорун быhаарыы

6 кылаастан саҕалаан агрокомпонены уруокка киллэриигэ алаас тематыттан саҕалыахха сөп.

Уруок 6 кылааска барар программаҕа олоҕуран оҥоhулунна, барбыт темалары чиҥэтиигэ көмө буолар. Бу уруок иннинэ «Рельеф» диэн теманы хатылааhын буолар. Киириитэ музыкаттан саҕаланар. Үөрэнээччилэр бэйэлэригэр ыйытыы туруоруналлар.

• Алаас диэн тугуй?

• Алаастар ханна баалларый?

• Алаастар туох уратылаахтарый?

• Алаас рельеф ханнык көрүҥэр киирсэрий?

Бу ыйытыылартан сиэттэрэн уруок сыалын, соруктарын бэйэлэрэ этэн таhаараллар. Уруокка тутталлар картанан, атлаһынан, линейканан, сирдьит илиис.Сирдьитилииьи уруок хаамыытынан толорон иһэллэр. Уруокка картанан сатаан тутталлара ирдэнэр, ааспыт уруоктарга ылбыт билиилэрин сатаан туһаныахтаахтар. 2 үөрэнээччи дуоскаҕа тахсан алааһы үрдүттэн уонна ойо5оһуттан уруhуйдаан көрөллөр. Уруhуйдарынан алаас диэн термины этэн көрөллөр, тылдьыты кытта тэҥнииллэр.

Уруок хаамыытынан 2 сорудах: алаастар олорор дэрибинэттэн төhө ыраахтарын быhаарыы, 4 алаас бэриллэр (Чанда5аайы, Даалыкта, Бэһэр, Дьараама), партаҕа нэhилиэк картата 1:25000 сытар, онтон суоттаан булаллар.

1. сорудах: алаастар Балыктаахбөһүөлэгиттэн ханнык хайысха5а сыталларын быһаарыы.

Натаара, - илин

Билиистээх, - хотугулуу -ар5аа

Таатта Күрүөлээх – ар5аа,

Ис Төрүүр - илин,

1. сорудах: Бэриллибит уруһуйунан булгунньах относительнай сахалыы эттэххэ холооһун үрдүгүн уонна абсолютнай үрдүгүн сахалыы эттэххэ муора таһымыттан үрдүгүн булуу.

Алаастар ааттарын оскуолабыт 10 кылааьын үөрэнээччитэ Дьулус Михеев докладыттан кэпсиир.

5 сорудах: Күөл картата.

Бэриллибит карталарынан Саха сирин күөллэрэ иэннэрэ төһөнүй, саамай кэтит уонна уһун сирэ төһө буолар эбитий, саамай дириҥэ хас миэтэрэний?

6 сорудах: алаас үүнэйитин туhунан бэлэмнэнэн кэлбит иһитиннэриилэрин этэллэр.

Дьиэ5э үлэҕэ бэриллибит оттуур алааскыт туһунан сорудах. Былаанынан оттуур алаастарын туһунан кэпсииллэр.

1. Оттуур алааскыт аата

2. Хас ыал буолан оттуугут?

3. Уопсай оттонор сир иэнэ

4. Ортотунан төһө тонна оту ыла5ытый

5. Алааскыт туох интириэһинэй историялаа5ый?

Алаас экологията, күөл экологията

Рефлексия:

• Мин бүгүн элбэх саҥаны биллим

• Манныкүлэлиирбин сөбүлээтим

• Уруок бытааннык барда

• Сорудахтар интириэһинэйдэр

• Маннык уруоктар чаастатык буолуохтарын ба5арабын.

1. кылааска алаас тематын салҕыы үөрэтэбит, программаҕа сөп түбэьэринэн туруоран иьэбит. 6 кылааска сылдьан уерэппит теманы хатылааьынтан са5аланар. Уруок хаамыытынан эмиэ сирдьит илиис толоруллар.

Уруок сыала-соруга:

• Алаас рельебин, климатын, кырыс буорун,үүнээйитин, күөлунүөрэтии;

• Урукку билбит билиилэрбитин таба, сөпкө туттуу;

• Сатабылбытын сайыннаран иһии.

Саха сирин картатын көрөн туран географическай балаһыанньатын этии. Ирбэт тоҥу, булгунньа5ы, климаты, кырыс буору картанан көрөн үөрэнии. Балыктаах алааһын иһигэр баар 2 булгунньах үрдүгүн булуу сорудах быhыытынан эрдэ бэриллэр. Буор механическай састаабын уруок кэмигэр быhаараллар.

Нэhилиэккэ баар Алаҕар, Натаара, Кулумачаайы күөлүн балыктарын тас көрүҥүн кээмэйдээьин:

• Балыкүрдүгүн уонна уһунун мээрэйдээһин

• Балык ыйааьынын мээрэйдээьин

• Балык эмиьин Фултон формулатынан булабыт

Балыктаахпыт тула үүнэн турар тиит мастар төһөүрдүктээх буолуохтарын сөбүн 3 ньыманан быһаараллар. Ону таhынан алаас үүнээйилэрин гербарийынан, тылдьытынан быhаарыы.

8 кылааска алаас тематын «Саха сирин сылгыта» диэн уруогунан сал5ыыллар. Уруокка саха сирин сылгыларын боруодатын, тас көрүҥүн, сылгыны дьыл кэминэн көрүүнү – харайыыны, сылгы саха норуотун оло5ор суолталаа5ын өйдүүллэр, үөрэтэллэр.

Түмүктэр

• География уруоктарыгар 6-9тан кылааска диэри теманан уруок циклара үөрэнээччилэри чинчийэр үлэ5э уһуйар, айылҕаҕа сылдьан кэтээн көрүүнү дириҥэтэр, инники олохторугар сатабылы үөскэтэр, идэни талыыга туһаайар;

• Ыытыллар уруоктарга үөрэнээччилэр араас методикалары туттан литературанан, интернет ресурсанан үлэлэрэ кэҥиир, билиигэ тардыһыылара улаатар (познавательная активность);

• Уруоктар иитэр суолталара кылаастан кылааска үрдээн иһэр, үөрэнээччи гражданскай, патриотическай, сиэр-майгы өттүнэн иитиллиитигэр оруола улахан, Ийэ дойдуга, төрөөбүт сиргэ харыстабыллаах сыһыаҥҥа үөрэтэр, иитэр.

Туьаныллыбыт литература

1. Алаас - саха норуотун биьигэ. – Якутск: Бичик, 2015

2. Душина И.В. Методика обучения географии в общеобразовательных учреждениях. М.:Дрофа, 2007

3. Жирков И.И. География Якутии. – Якутск, 2004

4. Кононов К.Е., Гоголева П.А., Бурцева Е.И. Сенокосы и пастбища Центральной Якутии. – Якутск: Книжное издательство, 1979

5. Максимов Г.Н. География терминнэрин тылдьыта. – Дьокуускай, 2007

6. Реки и озера Якутии: крат.справ./ С.К.Аржакова. – Якутск: Бичик, 2007

7. Соловьев П.А. Аласный рельеф Центральной Якутии и его происхождение // Многолетнемерзлые породы и сопутствующие им явления на территории ЯАССР. – М., 1962.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/592416-geografija-uruogar-sahalyy-agrokomponennary-k