Урочы темæ: «Цæмæн æй уарзын æз мæ Фыдыбæстæ?» 7 –æм кълас

Муниципалон бюджетон иумæйагахуырадон уагдон

Дегъуаты В.М. номыл 38-æм (бирæвæрсыг) астæуккаг иумæйагахуырадон скъола

Урочы темæ: «Цæмæн æй уарзын æз мæ Фыдыбæстæ?»

7 –æм кълас

Ирон ӕвзаг ӕмӕ литературӕйы ахуыргӕнӕг

Кцойты Зæлинæ

Урочы нысан: Сывæллæттимæ æрдзурын цы у Фыдыбæстæ, цавæр ахадындзинад ын ис адæймаджы царды, цæмæн æй уарзæм афтæ бирæ, сæвзæрын кæнын сæм уарзондзинад Райгуырæн бæстæмæ.

Урочы фæлгонц: Презентацитæ, проектон куыстытæ, зарджытæ Ирыстоныл, мадыл.

Урочы эпиграф: «О ме’схъомылгæнæг Ирыстон,

Æз дæн дæуæн дæ туг, дæ хъæстæ,

Ды дæ мæ фыд, ды дæ мæ мад.

Æнæ дæу састбазыр цæргæс дæн,

Æнæ дæу циу мæ цард, мæ кад.»

/Плиты Харитон/ (Слайд 2)

«Зæххыл рæсугъд цæрынæн фидар

Дыууæ стыр ныфсы ис лæгæн:

Фыдабæстæ æмæ Сæрибар, -

Циу цард æнæ сымах? - Ингæн»

/Плиты Грис/ (Слайд 3)

Урочы цыд:

1.Бацæттæгæнæн хай.

2.Хъуысы Тайсаты Оледжы зарæг «Иры зар» (проекторыл æвдыст цæуы йæ клип)

Ахуыргæнæджы фарст: - Уæ зæрдæмæ фæцыд ацы зарæг? Цæуыл зары Тайсаты Олег?

Скъоладзауты дзуапп: - Ирыстоныл,нæ адæмыл, не’гъдæуттыл.

Фарст: - Æмæ Ирыстон та махæн цы у?

Дзуапп: - Ирыстон махæн у нæ цæрæн бынат, нæ Фыдыбæстæ.

Ахуыргæнæг: - Уæдæ абон нæ урочы цæуыл дзурдзыстæм?

Дзуапп: - Нæ Фыдыбæстæйыл, Ирыстоныл

Ахуыргæнæг:-Раст зæгъут, абон нæ урочы темæ у: «Цæмæн æй уарзынæз мæ Фыдыбæстæ» (равдисын фыццаг слайд).

-Эпиграфæн та нын уыдзысты Плиты Харитоны æмæ Плиты Грисы диссаджы ныхæстæ (дыккаг слайд равдисын).

Ахуыргæнæг: - Цы у, Фыдыбæстæ? Цывæр дзырдтæй баивæн ис ацы дзырд? Ссарæм ма йæм йæ хъуыдымæ гæгæ хæстæг дзырдтæ, синонимтæ.

Скъоладзауты дзуапп:- Фыдызæхх, фыдæлты зæхх, фыдæлты уæзæг, райгуырæн къона, Райгуырæн бæстæ, райгуырæн зæхх, ныййарæг зæхх, райгуырæн къæс.

(Ныффыссын дзырдтæ тетрæдты)

Ахуыргæнæг:- Куыд æмбарут дзырдтæ Райгуырæн бæстæ, Фыдыбæстæ? Цавæр нысаниуæг ис ацы дзырдтæн?

Дзуапп:-Алы адæймаг дæр райгуыры искæцы хъæуы, кæнæ горæты. Уый хоны йæ райгуырæн бæстæ, райгуырæн зæхх.

Ахуыргæнæг:- О, раст у. Фыдыбæстæ у не’стыр Райгуырæн бæстæ. Фыдыбæстæ нæ алкæмæн дæр зынаргъ у.

Фарст:- Кæимæ ис сбарæн Фыдыбæстæ, Райгуырæн бæстæ?

Дзуапп: - Фыдыбæстæ, райгуырæн зæхх ис сбарæн мад æмæ фыдимæ, бинонтимæ, уарзон адæмимæ.

Ахуыргæнæг:- Уый тынг раст у. Йæ мад, йæ фыды, йæхионты чи уарзы æмæ нымайы, уымæн зынаргъ сты æфсымæрон адæмтæ дæр, æппæт дунейы дзыллæтæ. Уый уарзы йæ Фыдыбæстæ, йæ ныййарæг зæхх, йæ Райгуырæн бæстæ.

3. Хъуысы мады зарæг ( Зары Баллаты В. « Мады зарæг») (Слайд 4)

Фарст:- Баллаты Валодя кæуыл зары?

Дзуапп:- Зарæг у ныййарæг мадыл.

Ахуыргæнæг: - Чи уæ зоны æмдзæвгæ мады тыххæй?

(Скъоладзау дзуры Цæгæраты Гигойы æмдзæвгæ:)

« Мады мах нæ зæххон стъалы хонæм,

Мадыл мах нæ хуыздæр зарæг зарæм.

Мадæн мах сырх дидинджытæ тонæм,

Мады мах сæуæхсидимæ барæм.

Мады хуызæн ничи зоны уарзын,

Бауарзта – мыггагмæ уад, æнусмæ,

Мад – хъæбатыр, мад – сæрыстыр, барджын,

Уый кæсы, цæуы æрмæстдæр рухсмæ.»

Ахуырæнæг:- Зынаргъ сты мад, фыд алы адæймагæн дæр, фæлæ æппæтæй зынаргъдæр та чи у нæ алкæмæн дæр?

Дзуапп:- Æппæтæй зынаргъдæр алы адæймагæн дæр у Фыдыбæстæ, фыдызæхх, Райгуырæн бæстæ.

Ахуыргæнæг:- Уæдæ ма байхъусæм ныр та Райгуырæн бæстæйы тыххæй цы æмдзæвгæтæ сахуыр кодтат, уыдонмæ. (Слайд 5)

Фыццаг скъоладзау дзуры Баситы Мысосты æмдзæвгæйы рæнхъытæ:

«Ды искуы федтай дидинæфтыд фæзтæ?

Æгæндæг хъæдтæ ,зад мæнæуы хуым?

Уый у мæ Ир –

Мæ райгуырæн хæхбæстæ,

Зæххы фидыц,

Дунейы фарны къуым!»

Дыккаг скъоладзау дзуры Хуыгаты Ахболаты æмдзæвгæ: (Слайд 6)

« Мæ чысыл Ирыстон. Мæ райгуырæн бæстæ,

Дæуыл у мæ хъуыды, мæ цин!

Тæхуды куы арин дæу аккаг ныхæстæ,

Дæ номыл мæ зарæг фыссин.

Дæ айнæг къæдзæхтæ, цъæх-цъæхид уæлвæзтæ,

Чындздзон чызджы ронау, сæ алыварс – хъæд:

Ныззылдысты дардыл æнусон бæлæстæ,

Цъæх-цъæхид кæрдæгæй сæ бын у æхгæд…»

Æртыккаг скъоладзау дзуры Датиты Дзантемыры æмдзæвгæйы рæнхъытæ: (Слайд 7)

Мæ райгуырæн бæстæ,

Дæуыл у мæ зарæг,

Мæ худт дæр,мæ хъазт дæр,

Мæ цин дæр ды дæ.

Мæ уарзон ысхæссæг

Куы хъæуон, фæдзур мæм,

Æдзухдæр дæ сæрыл

Дæн тохмæ цæттæ.

Ахуыргæнæг: - Тохмæ Райгуырæн бæстæйы сæрыл цæттæ уыд æрыгон поэт Кочысаты Махарбег дæр.( Слайд 8) Бæргæ бирæ рæсугъд фæндтæ уыд йæ зæрдæйы, фæлæ йæ хъуыры фæбадтысты, йæ зарæг æрдæгыл аскъуыд.

Байхъусæм, куыд зæгъы поэт йе ‘мдзæвгæ «Фыдыбæстæ»-йы.

« Ды дæ мæ цин, мæ цардамонд, Фыдыбæстæ,

Дæуæй мæнæн зынаргъдæр адджындæр

Нæ уыдис æмæ нæй.

Æмæ дæ никуы ратдзынæн ызнагæн, зон уый ды,

Фæлтау мæлæт ыссардзынæн дæ сæрвæлтау хæсты».

Ахуыргæнæг: - Стыр бузныг уын зæгъæм, тынг хорз æмдзæвгæтæ равзæрстат æмæ сæ тынг аив бакастыстут.

Ахуыргæнæг:-Фыдыбæстæйы темæйыл æрмæст ирон поэттæ нæ фыстой сæ диссаджы рæнхъытæ, фæлæ æппæт адæмы минæвæрттæ дæр. Нæ зæрдыл ма дзы æрлæууын кæнæм иу- цалдæры.

Скъоладзаутæ дзурынц Расул Гамзатовы «О Родине, только о Родине», М.Лермонтовы «Родина».

(Слайд 9 )

Ахуыргæнæг: - Тынг зæрдæмæхъаргæ ныхæстæ загътой поэттæ се’ мдзæвгæты Фыдыбæстæйы тыххæй.

Ирыстон у нæ фыдыуæзæг, нæхи цæрæн бæстæ, нæ чысыл райгуырæн бæстæ.

Ахуыргæнæг:-Уæдæ куыд хонæм не стыр Фыдыбæстæ та?

Дзуапп:- Уæрæсе у не стыр Фыдыбæстæ. Уымæн æмæ Ирыстон æмæ Уæрæсе иу сты.

Фарст:- Кæд баиу сты Уæрæсе æмæ Цæгат Ирыстон?

Дзуапп:- Уæрæсе Цæгат Ирыстонимæ баиу сты 1774 азы. (Слайд 10)

Ахуыргæнæг:- Цы радта Уæрæсе æмæ Ирыстоны баиудзинад нæ адæмæн?

Дзуапп:- Цæгат Ирыстоны адæм рацыдысты уынгæг хæххон кæмттæй æмæ сæрибарæй фæллой кæнынц уæрæх лæгъз быдырты, горæдты, хъæуты схызтысты ахуыры бæрзæндтæм дæр.Стыр Уырыссаг адæмимæ Ирыстоны адæм фæуæлахиз сты Фыдыбæстæйы Стыр хæсты.

Ахуыргæнæг:- Ныр-та иу гыццыл аулæфæм æмæ сбæрæг кæнæм нæ хæдзармæ куыст.

Лæвæрд уын уыдис, æрæмбырд кæнын æмбисæндтæ Райгуырæн бæстæйы тыххæй:

(Скъоладзаутæ кæсынц æмæ æвзарынц се ‘мбисæндтæ:)

1 . Фыдыбæстæ ныййарæг мадау адджын у.

2 . Райгуырæн бæстæ адджын у.

3 . Æнахуыр бæсты æлдарæй дæр зын цæрæн у.

4 . Æнæ Фыдыбæстæ- æнæбазыр цъиу.

5. Йæ ахстон цы цъиу нæ уарзы ,уый æлгъыст у.

Ахуыргæнæг:- Ныр та мæ фæнды байхъусын нæ къордты куыстмæ. Сæ иумæйаг темæ у: «Ирыстоныномдзыд хъæбултæ».

Фыццаг къорд куыстой темæ: «Хæстон хъæбатыртæ»-йыл.

Дыккаг къорды темæ: «Айвады номдзыд минæвæрттæ».

Æртыккаг къорды темæ: «Ирыстоны спорты уæлахиздзаутæ».

( Алы къорд дæр бацæттæ кодта проектон æрмæг: презентаци æмæ хъусинаг)

Урочы кæрон ахуыргæнæг дæтты фарст скъоладзаутæм:

Фарст:- Цымæ цæмæн афтæ æнæкæрон уарзтæй уарзынц ирон адæм фæлтæрæй-

фæлтæрмæ сæ райгуырæн Иры зæхх?

Дзуапп:- Адæймаг кæм райгуыра, фыццаг хатт йæ цæстытæ кæм ацахсой мады уарзæгойцæстæнгас, фыццаг къахцæфтæ кæм акæна, бæгъæввадæй цы уынгты ауайа, æмгары ад кæм банкъара, уыцы зæххы гæбаз хуыйны Фыдыбæстæ. Æмæ уый адæймагæн бынтон æндæр ад фæкæны-адджын ад!

Урочы кæронбæттæн:

Скъоладзау кæсы Плиты Ильяйы æмдзæвгæ «Уарз дæ бæстæ (Слайд 11)

• Скъоладзауты дзуæппытæн аргъ скæнын, бæрæггæнæнтæ сæвæрын

• Хæдзармæ куыст.Ныффыссын нывæцæн «Цæмæн æй уарзын æз мæ Фыдыбæстæ?»

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/513639-urochy-tem-cmn-j-uarzyn-z-m-fydybst-7