Көнкүреш калдыклары проблемасы

“Фәнгә беренче адымнар” проект-тикшерү эшләре район конкурсы

Эшне башкарды: Габдракипова Камилә

Мирхатовна, Саба муниципаль районы

Түбән Шытсу урта гомуми белем бирү

мәктәбе 3 класс укучысы

Җитәкче:Габдракипова Дилбәр Әхтәмҗановна.

Саба

2013 ел

Эчтәлек

1.Кереш........................................................................................................3

2.Авылымда көнкүреш калдыклары проблемасы..................................4

3. Йомгаклау................................................................................................9

4. Кулланылган әдәбият............................................................................10

5.Кушымта..................................................................................................11

Безнең авыл табигатьнең искиткеч матур җиренә урнашкан. Матур урманы да, кечкенә генә булса да инеше дә бар. Ләкин мәктәпкә барганда табигатькә сокланасы урында, теләсә-кайда аунап ятучы чүпкә күз төшә. Ни өчен урамнарда шулкадәр чүп күп? Бу чүпне кая куярга? Ни өчен кеше үзенең тирә-ягына шулкадәр битараф? Шушы сорауларга җавап бирү максатыннан, без укытучыбыз белән тикшеренү эшен башладык.

Эшемнең төп максаты:

1 атна, ай, ел эчендә безнең гаилә, авылның күпме көнкүреш калдыгы чыгарганын исәпләү

Түбән Шытсу авылының пычрану проблемасын өйрәнү

Авыл кешеләренең бу проблемага мөнәсәбәтен ачыклау

Проблемадан чыгу юлларын билгеләү

Бурычлар:

Тема буенча материал туплау;

1 атна эчендә өйдәге көнкүреш калдыкларын җыю;

Каты көнкүреш калдыкларын киметү һәм аларга икенчел тормыш бирү өчен киңәшләр төзү.

Метод:

Күзәтү

Анализ ясау

Анкета үткәрү

Хәзерге көндә чүп һәм чүплекләр проблемасы иң авыр проблемаларның берсе. Борынгы акыл иясе Аристотель заманында ук әйләнә –тирәнең пычрануы турында сөйләшкәннәр. Әле бит ул вакытта чүпнең күбесе бөтенесе дә череп –таркалып баручы органик калдыклар була. Ул заманда ни консерв банкасы , ни банка-шешәләр, ни полиэтилен пакетлар булмаган бит . Шулай ук ватык кирпеч калдыклары, пыялалар да булмаган. Ә бүген...?! Безнең илдә яшәүче һәр кеше елына уртача 250кг каты көнкүреш калдыгы чыгара икән. Ә зуррак шәһәрләрдә 500 кг туры килә. Әгәр дә көнкүреш калдыклары туплану шушы темплар белән дәвам итсә, кешелек 10 елдан чүп астында калачак. Галимнәр әйтүенчә, дөньяда бер ел эчендә җыелган чүпне тау итеп өйсәң, Эльбрус тавы кадәр(5642м) тау үсеп чыгар иде.

Әйе, кеше булган һәр җирдә чүп һәм чүплекләр бар. Чүплекләр “кыргый” һәм махсус ясалган чүплекләргә бүленәләр. “Кыргый” чүплекләрне су буйларында, урман авызларында, басуларда күрергә мөмкин. Алар әйләнә-тирә мохиткә зур йогынты ясыйлар, сулый торган һавабызны, эчә торган суыбызны һәм туфракны нык пычраталар. Чүплекләрдә үрчүче тычкан-күселәр,бөҗәкләр инфекцион авыру таратучылар булып торалар.

Көнкүреш калдыклары арасында иң начарлары булып пластмасса һәм синтетик материаллар тора. Алар тиз генә таркалмый һәм озак еллар буе табигатьне ямьсезләп ята. Полиэтилен пакет 200 ел череми, аны таркатучы бактерияләр җир йөзендә гомумән юк. Менә кайбер калдыкларның таркалу еллары:

кәгазь – 2-10 ел

консерв банкасы – 90 ел

резина кедалар – 50-80 ел

пластмасса – 500 ел

пыяла – 1000ел

Безнең авылда да көнкүреш калдыклары проблемасы дөньядагы кебек.

Ай буе чүп йортта җыела һәм айга ике тапкыр чүп җыючы машина килеп, аны төяп алып китә.Тик ул машина да гел билгеләнгән көнендә генә килеп җитми. Кешеләрнең капчыкларга тутырып, капка төпләренә чыгарып куйган чүпләре берничә көн тора һәм җил белән тирә-якка тарала.

Мин атна буе чүпкә ташланган калдыкларны төрләргә аердым: кәгазь, азык-төлек, металл, пластмасс һ.б. Ташлар алдыннан һәрберсен үлчәдем, гомуми массасын чыгардым. Аны бүлеп һәр гаилә членына күпме чүп туры килгәнен исәпләдем.

Безнең гаиләдә 4 кеше. Бер атна эчендә өйдә 9кг 200гр көнкүреш калдыгы җыелды. Бу бер кешегә 2кг 300гр туры килә. Шулар эчендә:

Бер айда безнең гаилә 36кг800 г, ә бер ел эчендә 441 кг чүп ташлый икән! Безнең Түбән Шытсу авылында 334 кеше яши. Димәк , 1 атнада якынча 768 кг , айга – 3072 кг чүп чыга.

Диаграмма1. Гаиләбездә 1атна, ай, ел эчендә ташланган көнкүреш калдыклары.

Диаграмма 2. Түбән Шытсу авылы халкыннан чыккан көнкүреш калдыклары массасы.

Нәтиҗә ясагач, 2-5 сыйныф укучылары һәм аларның әти-әниләре арасында сораштыру үткәрергә уйладык. Сораштыруда 12укучы һәм 6 әти-әни катнашты. (Кушымта 1). Анкета тараттык, җавапларны анализладык. Җаваплардан күренгәнчә,11 кеше чүпне яндырабыз, 6сы чүп машинасына салабыз, 1се – су буена ташлыйбыз , диде. Авылның чисталыгы проблемасы барлык кешене дә борчый икән. Авылның чисталыгы кемгә бәйле дигәнгә, 13 кеше “һәркемгә”, 3 кеше “коммуналь хезмәт күрсәтүгә”, 2 кеше “авыл җирлегенә” дип җавап бирделәр. Җавапларны өйрәнгәч, балалар арасында гына түгел, өлкәннәр өчен дә агитация чаралары үткәрергә кирәк икән, дигән фикергә килдек һәм листовкалар ясадык.

Листовка

Чүпне махсус урыннарга гына ташларга.

Кибеткә барган вакытта үзегез белән пакетлар алырга онытмагыз, алайса яңаны сатып алырга туры килер.

Язган, рәсем ясаган вакытта кәгазьнең ике ягын да файдаланыгыз.

Су һәм сокларны пыяла шешәдә сатып алырга тырышыгыз.

Үзегез кими торган киемнәрне мохтаҗларга бирегез.

Иске кәгазьләрне макулатурага тапшырыгыз.

Пенопласт кулланмаска тырышыгыз, чөнки ул таркалмый диярлек.

Түгәсе чүбегезнең өстен ныгытып ябыгыз

Кайбер калдыкларны икенчел файдаланып булганын онытмагыз.

Көнкүреш калдыкларын юк итүнең яндыру һәм күмү юлын сайламагыз, бу иң яхшы юллар түгел

 Эзләнә торгач, мин гарбология дигән фән бар икәнен белдем. Ул чүп һәм чүпне утильләштерү юллары белән шөгыльләнә торган фән икән. Калдыклар проблемасын чишкәндә, иң отышлы юл –чүпне кабат эшкәртү, икенчел файдалану. Моның өчен калдыкларны җыйганда ук сортларга аерып җыю, тапшырып була торганнарын тапшыру пунктларына илтеп бирү кирәк. Уртача алганда һәрбер Россия кешесе елына 25 кг кәгазь куллана икән. 100кг макулатура бер агачны саклаганны исәпкә алсак, 1 гаилә елга 1 агачны киселүдән саклый ала. Шулай ук кайбер калдыкларга “икенче тормыш бүләк итү” дә отышлы чара. Без классыбызда бу эшне башлап җибәрдек инде. Пластик шешәләрдән җимлек һәм помидор үсентеләре өчен савытлар ясадык, чәчәкләр үрдек, вазалар ясадык.

Тәкъдим

Авыл территориясе нинди төр калдыклар белән пычранганын белгәннән соң, авылдашларга ,мөмкин булганча, яндырырдай чүпләрне яндырырга, пыяла, металл кебекләрен махсус урыннарга тапшырырга, мал астыннан алынган тиресне басуда билгеләнгән урынга түгәргә яки бакчаларда ашлама итеп кулланырга тәкъдим итәм. Сату нокталары янында чүп савытлары урнаштырырга кирәк. Мәктәп балалары һәм өлкәннәр арасында агитация эшләрен оештырырга, “Иң чиста урам”, “Иң чиста йорт” конкурслары үткәрү кирәк. Әгәр дә һәрбер кеше үз артыннан җыеп йөрсә, без авылның әзме – күпме булса да калдыклардан пычрануын киметә алыр идек.

Җир елый ишетәсезме?

Мин ишетәм!

Челтерәп аккан чишмәләрем

Нигә кипкән?

Җир елый ишетәсезме?

Мин ишетәм!

Сандугачлы талкайларны

Кемнәр кискән?

Табигатьне кемнәр шулай

Әрәм иткән?

Кешеләрдә миһербанлылык

Кая киткән?

Җир елый ишетәсезме?

Мин ишетәм!

Бу гүзәллек, бу Җир шары

Яшәр микән?

Кулланылган әдәбият:

1.    Журнал “География в школе” 2010 ел, №3

2.    "Саба таңнары" газетасы № 4 – 2011 ел.

3.     “Я познаю мир” Детская энциклопедия География. Москва.2002

Кушымта 1

АНКЕТА.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/271682-knkresh-kaldyklary-problemasy