Читательская конференция «Верный сын казахского народа»

Тема: «Қазақ халқының адал ұлы»

«Верный сын казахского народа»

Цель: Познакомить учащихся с жизнью и творчеством казахского писателя, пропагандиста научных знаний, учителя, автора первых учебников на казахском языке Ыбырая Алтынсарина;

Сформировать у учащихся представление о личности

Ы.Алтынсарина, как исторического деятеля, составляющего национальную гордость казахского народа.

Оборудование: книжная выставка «Қазақ халқының адал ұлы –

Верный сын казахского народа», интерактивная доска,

слайды с фотографиями Ы. Алтынсарина, домбра.

Ход мероприятия

Ведущий 1:

Ыбырай (Ибрагим) Алтынсарин 1841 жылы 20 қазан күні қазіргі Қостанай облысы, Затобол ауданында туылды. Ыбырайдың төрт жасында әкесі Алтынсары дүниеден өткендіктен, атасы Балғожа бидің қолында өседі. Ұлы ұстазды дүниеге келтірген анасының есімі — Айман, ал жары қарапайым қазақ қызы — Айғаныс еді.

Ыбырай Алтынсариннан екі ұл бала (үлкені 9 жаста, кішісі 2 жаста), екі қыз бала (үлкені 12 жаста — асырап алған, ағасының қызы, кішісі 1жаста) — небәрі 4 бала қалған. Ыбырайдың үлкен баласы әкесі тірі кезінде Қостанай қаласындағы орыс-қазақ мектебіне түсіп, сауатын ашқаннан кейін Троицкі қаласындағы гимназияда оқыды.

Чтец читает стихотворение:

Әпештеген ата - ана

Қартаятын күн болар.

Қартайғанда жабығып,

Мал таятын күн болар.

Ата - енең картайса -

Тіреу болар бұл оқу,

Қартайғанда мал тайса

Сүйеу болар бұл оқу.

Кел, балалар, оқылық,

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық..

Ведущий 1:

Балғожа Жаңбыршин белгілі би, ірі бай болған кісі. Ол ұзак уақыт Орынбордағы погран (шекара) комиссиясы қоластында, Қыпшақ руына старшина болып қызмет істеген, патша өкіметінен шен-шекпен алған ірі феодалдың бірі. 1850 жылы Орынбор қаласында қазақ балаларына арналып жеті жылдық мектеп ашылған еді.

Чтец читает стихотворение:

Балғожа бидің жазған хаты

Үміт еткен көзімнің нұры балам,

Жанында жәрдем берсін құдайтағалам;

Атаң мұнда анаңмен есен-аман,

Сүйіп сәлем жазады бүгін саған.

Атаңды сағындым деп асығарсын;

Сабаққа көңіл бөлсең асыларсың;

Ата-анаң өнер білсең асырарсың,

Надан бол білмей қалсаң аһ ұрарсың,

Шығарым, мұңда жүрсең, нетер едің?

Қолына құрық алып кетер едің.

Теңтіреп екі ауылдын арасында

Жүргенмен не мұратқа жетер еді.

Ведущий 1:

Жаңа ашылған мектепке қазақ жерінен 30 бала, олардың ішінде 9 жасар Ибрагим де оқуға қабылданып, орысша оқып, тәрбие алды.Жергілікті өкімет орны оқушы қазақ балаларына өзгеше түрлі киім тіктіріп кигізді және оларға қазақша тамақ астырып бергізетін болды. Ондағы басты мақсат — қазақ балаларын қадірлеу емес, патша өкіметінің өрескел реакцияшыл саясатын бүркеледі. Балалар мектепте орыс тілі, кеңсе қатынас хаттарын жазу үлгілері, есеп, татар тілі сияқты пәндерді және мұсылман діні сабағын оқыды.

Ведущий 2:

Ыбырай с малых лет проявил стремление к знаниям, в 1857 году с золотой медалью окончил школу при оренбургской пограничной комиссии. Показав в школе отличные результаты по русскому, арабскому, татарскому и персидскому языкам и ряду других предметов, будущий просветитель продолжает заниматься, знакомиться с представителями разночинной интеллигенции, находившимися в оренбургской ссылке. Ыбырай был близок к известному востоковеду В. В. Григорьеву, часто посещал его дом и пользовался его библиотекой.

Чтец читает стихотворение:

«Река»

Несется с грохотом река с высоких гор,

Ее движение схватить не может взор.

Пусть дуют ветры, и тяжелый зной плывет, -

Она ведет все тот же шумный разговор.

Гремит река, скрывая камни на бегу.

Испив воды, люблю стоять на берегу.

Любая хворь покинет в этот миг тебя.

И я рекой налюбоваться не могу.

К реке спешат, устав от зноя, табуны.

Блаженство им дает прибой крутой волны.

По берегам под ветром клонятся леса –

Зеленогривы, многодушны и темны.

Не замутить реке и тысяче коней,

Она летит, всех силой радуя своей.

В ее долинах, утопающих в траве:

Народу с давних пор живется веселей.

Хоть грязь, хоть золото бросай на дно реки –

Все так же волны будут чисты и легки.

Ведь даже зверю, что войдет порой в поток.

Игриво рыбы льнут, качая плавники.

Ведущий 1:

Ыбырай мектептер ашу ісімен ғана шектеліп қалмады. Ол сол мектептердегі тәлім-тәрбие, оқу жұмысына айрықша мән берді. Оқу-тәрбие ісін жаңа бағытта ұйымдастырды. Бұл ретте ол мұғалімнің атқаратын рөлін жоғары бағалады. "Халық мектептері үшін ең керектісі – мұғалім, – деп жазды ол. Тамаша жақсы педагогика құралдары да, ең жақсы үкімет бұйрықтары да, әбден мұқият түрде жүргізілетін инспектор бақылауы да мұғалімге тең келе алмайды".

Чтец читает стихотворение:

Өнер - білім бар жұрттар

Өнер - білім бар жұрттар

Тастан салай салғызды;

Айшылық алыс жерлерден,

Көзіңді ашып - жұмғанша,

Жылдам хабар алғызды.

Аты жоқ құр арбаны

Мың шақырым жерлерге,

Күн жарымда барғызды.

Адамды құстай ұшырды;

Мал істейтін жұмысты

От пен суға түсірді;

Отынсыз тамақ пісірді,

Сусыздан сусын ішірді.

Теңізде жүзді балықтай,

Дүниені кезді жалықпай,

Білгендерге осылар

Бәрі - дағы анықтай,

Білмегенде танықтай;

Ведущий 1:

Ыбырай туған халқын ерекше сүйді, оның болашағына зор сеніммен қарады. Сондықтан халық ағарту ісін айрықша шабытпен жүргізді. 1883 жылы Торғай облысының әскери губернаторына жолдаған баяндамасында ол: "Қазақтарға – осы дарынды, ақыл-есі мол халыққа – кешікпей рухани және қоғамдық даму жолына түсетін дұрыс бағыт беру — қалай дегенмен де аса қажет болып отыр", – деп жазды.

Ведущий 2:

Алтынсарин не только открывал светские народные школы, но и разрабатывал для них дидактические принципы обучения и воспитания детей, создал учебные и методические пособия, регулярно осуществлял инспекторский надзор, ежегодно посещая каждую школу, заботился о создании библиотеки при каждой школе.

Чтец читает стихотворение:

Алыс – алыс қашаңыздар,

Зияндасты кісіден.

Жақсыны көзбен салмаңыздар,

Жақсыдан қалып қалмаңыздар.

Өзі болған ерлердің,

Аяғынан алмаңыздар.

Әр елге, әр жұртқа алтын сақа табылмас.

Бас ауырса бақсыларды

Алып кнліп бақтырасың.

Жазықсыз жануарды сойып,

Жын – бәлеткет қашады деп,

Тұмар алып тақтырарсың.

Білмес надан еткен істен.

Исполняется кюй «Кероғлы»

Ведущий 2:

Около трех лет потратил Ыбырай Алтынсарин на разработку казахского алфавита на основе русской графики. Еще до назначения на должность инспектора школ Тургайской области Ыбырай Алтынсарин приступил к составлению учебных пособии для учеников русско - казахских школ. В 1879 году вышли в свет два пособия "Киргизская хрестоматия", "Начальное руководство к обучению киргизов русскому языку".

Обе книги Ыбырай Алтынсарина занимают особое место в истории культуры Казахстана как памятники письменной литературы, а также как учебные пособия, построенные по научному принципу.

Чтец читает стихотворение:

«Лето»

В апреле наступает благодать:

Весенних в небе птиц не сосчитать,

С веселым гулом мчаться воды с гор,

Земля сосет тяжелые снега,

Благоухают зеленью луга.

Так ярко солнце светит надо мной.

И день, и ночь – равны между собой.

Всему живому дарит свет весна.

Все ожило и полно красоты.

И, как ребенка, вставшего от сна,

Обвили землю нежные цветы.

Звенят дожди. Туман, клубясь, плывет.

И человек, как влагу, воздух пьет,

Как будто жажду утоляет он.

Довольны дети. Бегают с утра

С горы к оврагу... Облепили склон.

И катится по склону детвора.

В рост рвется зелень, радостно дыша,

Трава и высока, и хороша

И люди, и животные к ней льнут

Из рая ветры бережно несут

Земле благоухание свое.

Весна от всех болезней лечит нас,

Все веселит хозяйский острый глаз.

У бедняка овца была,

Теперь ему на радость стало две.

Вот быстро, словно легкая стрела,

Ягненок мчится по густой траве.

С зимовки возвращается народ,

И в каждом сердце о весне поет.

Оставшиеся женщины спешат,

В путь дальний снаряжая караван.

Смеются, без умолку говорят,

На лето покидая зимний стан.

Ведущий 1:

"Қызмет бабында мен қазақтармен жиі-жиі ұстасып қаламын, — деп жазды ол 1864 жылы Ильминскийге, олардың ішінде менің өз туысқандарым да бар. Олардың сырын жақсы білемін, көбін тіпті жек көремін, қазақ арасындағы қызмет адамдарын да көңілім тіпті сүймейді. Олар кедей қазақтарды — қарсылық көрсете алмай, қаскырдың аузында жем болатын қорғансыз момындарды — адамшылықтың шегінен шыға, арсыздықпен тонайды, талайды. Соларды көргенде... өте қатты күйінемін... Осы елдің күшті жемқорларының бірі өздерінің істеп жүрген істерін менің жақтырмайтынымды біліп қалды... Сондықтан ол мені бұл арадан қуып жіберудің амалын істеп жүр".

Чтец читает стихотворение:

«Жаз»

Сөуірде көтерілер рахмет туы,

Көрінер көк жүзінде қаз бен қуы.

Көктен жаңбыр, таулардан сулар жүріп,

Жайылар жер жүзіне қардың суы...

Үшпақтың бір сәулесі жерге түсіп,

Өсірер жерден шөпті нүрдың буы.

Жақындар Қүдайымның көктен күні,

Тең болар жарлықпенен күн мен түні.

Аспаннан рақымменен күн тонгенде,

Қуанып қыбырлайды ыныс-жыны.

Үйқыдан козін ашқан жас балаша,

Жайқалып шыға келер жердің гүлі.

Шапақтан бүлты шығар мүнарланып,

Жаңбырлы күндер түсер түманданып.

Адамзат нәр ауасын судай жүтар,

Шол тартқан айуандарша қүмарланып.

Жетпеген үлкендікке жас балалар

Жүгірер ойдан-қырға жүмарланып...

Сөуірде алуан-алуан жауар нөсер,

Носердің қуатымен жер шобі өсер.

Ведущий 2:

Большую художественную, историческую и познавательную ценность представляет публицистическое наследие Ыбырая Алтынсарина. Основную его часть составляет переписка казахского просветителя с русскими друзьями, учителями и различного ранга представителями народного образования.

Ыбырай Алтынсарин выступал и как ученый - этнограф. В его очерках вскрывается консервативная сущность патриархально - феодального быта и обычаев казахов. Особого внимания заслуживает труды Ыбырай Алтынсарина, посвященные преобразованию социально - экономического строя и хозяйственного быта казахского аула.

Чтец читает стихотворение:

«Өзен»

Таулардан өзен ағар сарқыраған,

Айнадай сәуле беріп жарқыраған.

Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,

Аралап тау мен тасты арқыраған.

Көңілің суын ішсең ашылады,

Денеңде бар дертінді қашырады.

Өксіген оттай жанып жануарлар

Өзеннен рақат тауып басылады.

Қынарда тілсіз тұрған тоғайлар да

Шуылдап желмен бірге бас ұрады...

Он мың мал айдап өтсең лай қалмайды,

Тасыса су бармаған сай қалмайды.

Тасыған өзен судың қуатымен

Көк шығып шөп бітпеген жай қалмайды.

Ел қыстап күн көреді жаныбында,

Дәм болар алуан - алуан балығында...

Тас таста, алтын таста сынамаққа,

Сонда да аққан өзен қалыбында.

Құдіретін құдайымның көресін бе?

Не нәжіс тоқтар өзен денесінде...

Арыстан демалуға суға кірсе,

Балықтар шымшып ойнар деңесінде...

Исполняется кюй «Бикюе»

Ведущий 1:

Поэты не рождаются случайно,

Они летят на землю с высоты, -

Их жизнь окружена глубокой тайной,

Хотя они открыты и просты!

Ыбырай Алтынсарин сын своего века, является нашим современником! Имя и творчество Ыбырая пережило свою эпоху. Он был и остается примером и гордостью казахского народа!

На этом наша читательская конференция подошла к концу. Спасибо за внимание!

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/301029-chitatelskaja-konferencija-vernyj-syn-kazahsk