Уалдзаг

Темæ: «Уалдзæг»

Нысантæ: Сывæллæтты базонгæ кæнын сюжетон нывмæ гæсгæ уалдзæджы æмæ æрдзы ивддзинæдтимæ .

Ахуыр кæнын фарстатæн раст дзуаппытæ дæттын.

Сабиты зæрдæты æвзæрын кæнын уарзондзинад куыстмæ, æххуыс кæнын хистæртæн.

Дзырдуатон бакуыст: къуыбар, хуры тын, цъупп, бын, зæхх.

Мырон бакуыст: мыр «цъ»

Æрмаг: Сюжетон ныв «Уалдзæг», компютерон фæрæзтæ, цæрæгойты æмæ зайæгойты нывтæ, халсар-хъæдындз.

(Сабитæ залмǽ бацыдысты музыкǽйы зǽлтимǽ).

Сабитæ , мæнæ нæм цас уазджытæ æрбацыд! Салам ма сын раттæм! (Уæ бон хорз!). Ныр та базонут æмæ зæгьут, цавæр афæдзы афоны тыххæй у, уыци- уыци?

Миттæ тайынц, дæттæ уайынц,

Хуры тынтæ тавынц зæхх.

(Уалдзæг)

Уæдæ ма зæгьут, мæнæ ацы нывы та цы уынут?

(хур касы, æртахтысты цъиутæ, бæлæстæ рафтыдтой къуыбар.... )

Тынгхорз! Æмдзæвгæ та чи бакæсдзæн уалдзæджы тыххæй?

Уалдзæг. Цæрукъаты Валодя.

1с. Атадысты миттæ

Бахъæлдзæг ис бон

Ихæй арæзт хидтæ

Фестадысты дон

2с. Хуссæртты фæзынди

Цъæх-цъæхид кæрдæг

Гæлæбу æрзылди

Йа алыварс цæрдæг.

Уалдзæг. Уалдзæг, уалдзæг нæм æрцыди, Бæлас рафтыдта сыфтæр

Мæнæ гоппон цъиу фæзынди

Хъусы суадæтты сыр-сыр.

Уалдзæг.

Худы уалдзæг махмæ

Бахъарм зæхх ныр дæр

Бахъæлдзæг ис хурмæ

Дидинты быдыр.

Тынг хорз бакастыстут æмдзæвгæтæ.Сабитæ, мæнæ фæйнæгыл та цыуынут? (тымбыл) Æмæ цавæр хуыз у?

Цæй хуызæн уæм кæсы?(Хуры). Цыдæр нын зæгьынмæ хъавы! Байхъусæм ма йæм!

Æз дæн уалдзыгон хур, мæ тынтæ арвыстон, цæмæй зæхх бахъарм каной æмæ мын фесæфтысты! Уæ хорзæхæй, баххуыс ма мын кæнут ссарынмæ. Сабитæ, хурæн æтынтæй хъарм нæ дæтты.

Фæнды уæ хурæн баххуыс кæнын? Уада ма сыстут æмæ уал нæ уæнгтæ айвазæм.

Физминутка.

Къухтæ хæрдмæ сивазæм

Къахфындзтыл слæууæм

Хурмæ нæхи батавæм.(2-3 хатты)

Цомут,ныр сæ ацагурæм! Мæнæ ма кæсут, cсардтам сæ! Ис дзы фыстæг! Бакæсæм ма йæ: мах стæм хъæды сырдтæ, тынг уазал нын у æнæ хурæй. Баххуыс нын кæнут, цæмæй схъарм уæм!

Алан, дæ хорзæхæй, бафидар кæн хуры тын.

Зæгьма Алан , цал тыны бафидар кодтай хурыл(иу)?

Тынг раст!

Мæнæ ма ракæсут (экраныл разындысты хъæды сырдтæ), цы уынут экраныл? Загьут ма, цы хуынынц,уый! Кæм цæрынц? Уæдæ иумæ та цы хуынынц?

Мæнæ та хуры тын æд фыстæг! Бакæсæмæй.

Мах стæм хæдзарон фос æмæ стæм æххормаг! Сабитæ, цы хæрынц фос? (кæрдæг).

Æмæ кæрдæг цæуылнæ зайы?(хур на кæсыæмæкæрдæгнæзайы).

Бафидар ма кæнЛерæ хуры тын хурыл. Банымай ма цал тыны бафидар кодтам хурыл? (дыууæ)

Сабитæ, мæнæ хадзарон фос дæр фæзындысты, зæгьут ма цы хуыйнынц? Æмæ кæм цæрынц?(кæрты) Иумæ та? (хæдзарон фос). Сабитæ, мæнæ ацы хуры тыны фыстæг дæр бакæсæм. Фыссынц цъиутæ: махæн æнæ хурæй у зын тæхæн,бирæ уарзæм хур. Бафидар ма кæнæм хуры тын хурыл. Банымайæм, цал тыны бафидар кодтам хурыл? (æртæ) Мæнæ ма ракæсут, цъиутæ дæр цин кæнынц æмæ зарынц! Цавæр цъиутæ сты?(зæрватыкк-ласточка, дзывылдар-трясогузка, сауцъиу-скворец, жаворонок- зараг цъиу)Азарæм ма мах дæр цъиуты зарæг:

Цъви-цъви-цъиу-цъиу! (Сабитǽ лǽууынц)

Бǽласыл ныззарыдцъиу

Уалдзǽг, уалдзǽг тавы хур.(Ратǽх-батǽх кǽнынц)

Цъиу-цъиу-цъиу, цъыбар-цъыбур.

Æмдзæвгæ та чи бакæсдзæн?

ЗæрватыккБаситыМысост

Дзиба-дзиба зæрватыкк

Мæхи дзиба зæрватыкк

Рауай махмæ дӕ гаккæй

Бафсадæм дæ гагатæй.

Дарддæр балц кæнæм. Мæнæ та хуры тын, бакæсæм ма фыстæг. Дидинджытæн сæ бон æнæ хурæй нæу! Бафидар ма кæнæм хуры тын. Банымайæм, цал тыны бафидар кодтам хурыл?(цыпар)

Зæгьут ма, цы хуыинынц ацы дидинджытæ? Сабитæ,мæнæ мæм ис дидинджытæ лыггондæй. Сымбырд ма сæ кæнут æмæ зæгьут цы хуынынц.(джыджына- ландыш, зыр-зыраг-мак, рагдидинаг тюльпан)

Бафæлладыстут æвæццæгæн. Ахъазæм ма уæдæ!

«Хур æмæ цъиутæ»

Дарддæр нæ балц кæнæм.Сабитæ, мæнæ нанайы хæдзармæ арбахæццæ стæм! Мӕнӕ ма, чыргьӕды та та цы ис? (хъæдындзтæ).

Хæдындз та цæмæн хъæуы?

Судзаг у æви адджын?

Цавæр хуыз у? Æмæ цымæ нанайы цæмæн хъæуынц ацы хъæдындзтæ? Бафæрсæм ма йæ!

Нана, кæм дæ?

Мæнæ дæн, мæнæ! Мæнæ мæм цыдиссаджы уазджытæ æрбацыдысты! Агас цæут!

Дæ бон хорз ! Нана, ацы хъæдындзтæ дæ цæмæн хъæуынц?

Мæнæ зæгьын сæ асадзон æмæ мын рæстæг нæй! Мæ хуым дæр цæттæ у!

Нана, сабитæ дын аххуыс кæндзысты, ды нын бацамон, куыд садзгæ сты, уый.

Хъæдындзæн ис цъупп æмæ бын. Садзынæй хъæуы бынырздæм. Сабитæ, зæгьут ма, цы ис хъæдындзæн?(цъупп æмæ бын) Райсут ма хъадындзтæ æмæ равдисут, кæцырздæм сæ садзын хъауы, уый.

Тынг раст. Ныр та рацæуыт мæнæ хуыммæ æмæ сæ ныссадзæм!

Цǽмǽй хъǽдындз хорз ǽрзайа,уый тыххǽй ма йыл цыкǽнын хъǽуы?

Раст зǽгъут. Ныр сыл дон акæнæм, цæмæй фæхæцой!

Бузныг сабитæ,цы хорз мын аххуыс кодтат! Мидæмæ рацæуыт! Нана, цæуын нæ хъæуы рæвдауондонмæ! Фæлæууыт ма, ныртæккæ рауайдзынæн.

Сабитæ, цæмæй нанайæн йæ хъæдындзтæ æрзайой, уый тыххæй бафидар кæнæм хуры тын хурыл æмæ ма сæ банымайæм цал сты?(фондз) .

Батавæм мах дæр нæ къухтæ!

Схъарм уын сты?

Æнæ хурæй цæрæн ис!

Сабитæ, нæ балц уæ зæрдæмæ фæцыд?

Уæдæ ма зæгьут, кæмæн баххуыс кодтам? (нанайæн,хурæн, сырдтæн, фосæн, дидинджытæн, цъиутæн).

Нана рахаста лæвæрттæ.

Бузныг, нана! Нана, нæ сабитæ тынг бирæ уарзынц нӕ райгуырæн бæстæ æмæ ирон æвзагыл дзуырын. Лерæ бакæс ма æмдзæвгæ. Ныртæккæ ма дын кафгæ дæр акæндзысты!

Сабитæ, ныр та нанайæн æмæ нæ уазжытæн зæгьæм хæрзбон!

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/472312-ualdzag