Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы

Князова Балзира Бақытжанқызы, Ақтөбе облысы, Шалқар қаласы, № 5 орта мектеп,

тарих пәні мұғалімі 6 сынып

Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:Қазақ халқының ата-тегі болған тайпалар мен рулар туралы айта отырып, сақ тайпаларының тұрмысы мен шаруашылығы,қолөнер кәсібі,діни нанымдары мен ғұрыптары туралы білімдері туралы толық мәлімет беру.

Дамытушылық:

Оқушылардың білімін жетілдіруге ,қосымша ізденуге бағыт-бағдар беру ,ой өрісін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру,оларды өз елін ,жерін сүйетін ұлтжандылыққа ,қайсарлыққа баулу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі :интерактивті ,әңгімелеу ,кесте - сызба,түсіндіру.

Көрнекілігі: Қазақстан картасы ,кестелер,слайдтар.

Сабақ барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

Тақырыбы.Сақтардың мекендеген жері.Сақ қоғамы.

«Өзіңнің ұлтыңды танып алмасаң ,сен басқа ұлттың кім екенін ешуақытта біле алмайсың»-деп М.Арын ағамыз айтқандай,қазақ халқының ата тегі болған Сақ тайпасының тарихын,мекендеген орнын ,қоғамдық құрылысын білу мақсатында ашық сабағымыздың тапсырмаларына тоқталамыз.

1тапсырма Сақтардың тайпалық құрамы мекендеген орнын орналасу ретіне қарай дұрыстығын тексеру

(интерактивті тақтада мекендеген орнын алмастырып қоямыз,оқушылар мекендеген жерін дұрыс табуы керек)

2 тапсырма

Сақтардың осы орналасқан жерлерін қартадан көрсету Сақ қоғамының картасы

3 тапсырма

Орта Азия, Қазақстан, Шығыс Түркістан жерін мекендеген

4 тапсырма Шешуін тап.

О рта Азия, Қазақстан, Шығыс Түркістан жерін мекендеген

Сақтар

б.з.б. І мыңжылдықта

Ассирия Ассирия

Индия

Б.з.б. 6ғ. Бастап ахаменидтік

парсылармен

5 тапсырма .Кімнің сөзі

1.«Дұшпанға-қатал,досқа-адал» ---- грек тарихшылары айтқан.

2.«Сақ әйелдері ержүрек келеді,соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп ұрысқа араласады» ------- грек авторы Ктесий .

3.« Садақпен,қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген» ---грек авторы

Страбон.

6-тапсырма. Сақ қоғамы туралы не білесің.

Сақ әйелі туралы .(Интерактивті тақтадан сақ әйелінің суреті)

Сақ қоғамында әйелдерді құрметтеп,қастерлеп,сыйлаған.Мысалы:сақтарды патшайым Томарис (Тұмар) басқарған. Ежелгі деректердің бірінде сақтардың үйленуі туралы« Егер сақ жігіті қызға үйленгісі келсе, әуелі онымен күш сынасуы керек. Қыз жеңсе,жігіт оның тұтқыны болып есептеліп,оған толық тәуелді болады. Тек жеңген жігіт қана өз билігін жүргізе алады. »деп жазған.

Тайпа көсемі туралы. (Интерактивті тақтадан тайпа көсемінің суреті.)

Халықтың басым көпшілігін қатардағы қауымдастықтар—малшылар құрады.Тайпа мүшелері өз жиналыстарында көсемін сайлады. Тайпа көсемі бас қолбасшылық қызметін атқарып, тайпалар мен рулардың арасындағы даулы мәселелерді шешті, қақтығыстарды реттеп отырды.Көсем өз тайпасын қарумен, азық-түлікпен қамтамасыз етілуін қадағалап, тайпа атынан келіссөздер жүргізіп отырды.Жайылым мен көші-қон мәселесін реттеді. Жер бөлісімен айналысып,оны пайдалану жолын белгіледі.

7- тапсырма.Жұмбақ шешу.

Енді оқушылар «Сақтар» тарауына арналған жұмбақтардың шешуін табайық.

Жұмбақ шешу: 1.Қалам бас алға сүрінбей

Болашақ кілті – білімде.

Қандай мағына береді,

«Сақ» сөзі парсы тілінде?(Құдіретті еркектер)

2.Басынан кешкен шақтарды

Тарихшы тізіп ақтарды

Кімдер деп тағы атады,

Грек Гредот сактарды?(Массагеттер)

3.Ағаға тыныс іні еді,

Тарих өткеннің үніеді.

Сақ әйелінің ерлігін,

Сипаптап берген кім еді?(Ктесий)

4.Көгенге құлын байлады,

Бес қаруды да сайлады.

Айтып берші,қай сактар,

Арал мен Сырды жайлады?(Парадарайда)

5.Білімді алтынға теңедік,

Достарға ашык,кең едік.

Әйгілі сусын жасаушы,

Сақтарды кімдер деп едік?(Хаомаварга)

6.Арайлап таңы атады,

Маужырап күні батады.

Түйе сүтін балмең тең,

Сақтар қалай атады?(Шұбат)

7.Кең болып түзде түлеппін,

Шарапаты мен ізгі тілектің,

Көшпелілер қалай аталды,

Деректерінде гректің(дайлар)

Сөзжұмбақ шешу.

1.Б.з.б.І мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа.

2. .Арал теңізінің солтүстік-шығыс жағасын мекендеген сақ тайпаларын жазба деректерде қалай атаған.

3.Сақ жауынгерлері киген киім түсі.

4.Сақ патшайымы кім.

5.«Сақ» сөзінің мағынасын парсы жазбаларында қалай атаған.

6.Иран жазбаларында «Сақ» сөзі қандай мағына береді.

7.Сақ қоғамының 3-ші тобы.

8.Дарий қай елдің патшасы.

9.Грек географы кім.

10.Сақ қоғамында ақ түсті киім кигендер.

Сонымен түйін сөз «Сақ тұрмысы». Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы

Жаңа сабақ. Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы.

Жоспары: 1.Сақтардың т ұрмысы.

2.Шаруашылығы

3.Қолөнері кәсібі

4.Діни нанымдары мен ғұрыптары

Сурет. Сақ көші туралы әңгімелеу.

Жартылай отырықшы мал шаруашылығы

(себебі малда бағады егінде егеді.)Ш ығыс Қазақстан

Шаруашылық отырықшы жер шаруашылығы Қазақстанның Оңтүстігі

Көшпелі мал шарушылығы Орталық,Солтүстік,Батыс Қазақстан

Сақтардың негізгі шаруашылығы мал шаруашылығы—жылқы, сиыр, қой, түйе өсірген. Олар бұл малдардың етімен, сүтімен, тамақтанып, терісі мен жүнін күнделікті тұрмыста пайдаланған. Сақтар жем-шөпті көп қажет ететін ірі қара малды аз өсірді. Мал шаруашылығымен бірге сақтардың біразы егіншілікпен айналысты.Археологтар қазіргі Қызылорда облысындағы Шірік-Рабат деген малшылар қоныстарының маңынан суару каналдарының іздерін тапты. Олар қара бидай, тары, арпа өсірген. Қосымша кәсіп ретінде балық аулай білген. Балық аулау Ертіс жағалауында және Сырдария өзенінің бойында кеңінен таралған.Сақтарда бірте-бірте отырықшы тұрғындардың қоныстары көбейіп, қолөнер мен сауда дамыды, қалалар пайда бола бастады.

Сақтарда қолөнер жақсы дамыды.

Қолөнершілер

Ұ сталар Қару-жарақ соқты,семсерлер,найза,қанжар, жебе ұштарын

дайындады

Діни нанымдары мен ғұрыптары

Аспан әлемі

Сақтардың ойынша 3 әлем Жер үсті әлемі

Жер асты әлемі бар деп есептеген

Олардың түсінігі бойынша әлемнің төрт бұрышы оң,сол,алдыңғы,артқы жағы болады.Сақтардың діни нанымдары мен ғұрыптардың негізгі бағыты ата-баба аруағына сиыну болып табылады.

Осыған байланысты олар арнайы рулық зираттарға мәйітпен қоса, оның дүние мүлкін қоса жерлеген. Себебі, олар өлген адамның аруағына сиынып қызыл бояу жағып, қабір басына от жағу—от пен күннің белгісін білдіреді. Осындай от орындарын археологтар Жетісу жерінен тапты.Сақ аңыздарында отырықшы сақтар киелі деп жерге, көшпелі сақтар күнге, отқа және соғыс құдайына табынған.

Жаңа сабақты бекіту тапсырмалары:

1.Тарихи сынақ хат.

1.Ұсталартастан,саздан жасалған қалыптарды пайдалана отырып,қазандар құйды,қару-жарақ соқты.

2.Сақтарда мәйітке қызыл бояу жағып, қабір басына от жағу отпен күннің белгісін білдіреді.

3.Мал шаруашылығымен бірге сақтардың біразы егіншілікпен айналысты.

4.Қосымша кәсіп ретінде балық аулай білген.

2 тапсырма: тест тапсырмасы.

1.Қатты суық кездерде ағаш үйлер немен жабылған.

а/ қалың шөппен

ә/ қалың ақ киізбен б/ мал терісімен.

2. Малшылар қоныстарының маңынан суару каналдарының іздерін қайдан тапты.

а/Арал маңы

ә/ Жетісу

б/Шірік-Рабат

3. Сақтарда ілгек, түйме сияқты тұрмыстық бұйымдарды жасайтын қандай қолөнер болған.

а/ егіншілік

ә/ сүйек өңдеу қолөнері

б/ ұсталақ

4.Сақтардың ойларынша қанша әлем бар.

а/ 7. ә/ 3. б/ 4.

5. Сақтардың діни нанымдары мен ғұрыптарының негізгі бағыты.

а/ ата-баба аруағына сиыну

ә/ тотемизм

б/ киелі жерлерге мінажат ету.

Келесі тапсырма бойынша әр оқушы парақшаға өткен тақырыптан сұрақ жазуға тиіс, оны қоржынға салып араластырып кез-келген оқушы таңдап алып жауап беруі қажет.

Қорытынды.

Біз бүгінгі тақырыптан Сақтар мәдениетінің жоғары дәрежеде дамығанын оқып түсіндік. Сақ тайпасы туралы өз білімімізді ортаға салдық. Сақтар- біздің, яғни қазақтардың арғы тегі. Келесі тақырыбымызда сақтардың тәуелсіздік үшін аянбай күресі туралы білетін боламыз.

Оқушыларды білімдеріне қарай бағалау.

Үйге тапсырма. Тақырыпты оқып келу.

«Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы»,«Сақтардың мәдениеті » тақырыптарда мәнжазба жазу.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/53454-satardy-trmysy-men-sharuashylyy