Урок в 9 классе «Стили речи»

Урочы темæ: Ныхасы стильтæ.

Урочы нысантæ:

1. Скъоладзауты базонгæ кæнын ныхасы стильтимæ: æмбарынад «ныхасы стиль», ныхасы стильты хицæндзинæдтæ.

2. Фæцалх кæнын ныхасы стильты хицæндзинæдтæ иртасыныл.

3. Гуырын кæнын иудзинадмæ тырныны, æмвæнд, æмзонд уæвыны хъуыдытæ.

Урочы фæлгонц: схемæ ныхасы стильтимæ, райуаргæ дидактикон æрмæг.

Урочы эпиграфтæ:

- Нартау æмвæндæй – уæларвмæ фæд.

- Æхсæны мæсыгæн йæ бындур фидар у.

Урочы цыд.

I. Бацæттæгæнæн рæстæг.

II. Ног æрмæгыл куыст.

1. Равзарын урочы эпиграфтæ.

2. Дзырдмæ синонимтæ ссарын:

Æмвæнд – æмзæрдæ, æмхъуыды, æмзонд, æмдых, æмбаст,

3. Разæфтуан æм- ы тыххæй. Цы нысан кæны, цавæр дзырдтæ ма арæзт сты ацы разæфтуаны фæрцы?

Дзуапп: æмбал, æмдзæрæн, æмвæнд.

Нысан кæны иудзинад, æмбастдзинад.

Ахуыргæнæджы ныхас: Абон дзурдзыстæм иудзинадыл, æмзонд æмæ æмдыхæй цы бакæнæн ис, ууыл. Цы грамматикон æрмæг равзардзыстæм, уый та у ныхасы стильтæ.

1.Ахуыргæнæджы ныхас:

Ныртæккæ уын бакæсдзынæн уырыссаг æвзагыл фыст æмдзæвгæ ныхасы стильты тыххæй. Цæуыл дзуры, уый та мын зæгъдзыстут иронау.

Нужно ясно понимать,
Что задача не простая.
Мысль словами выражать -
Суть стилистики такая.
Диссертация, беседа,
Речь, статья или роман.
Заявление на соседа,
Что устроил балаган.
В языке во всём система.
Не к чему же нам гадать,
Чтоб не мучила делема, -
Нужно стили речи знать!

Ахуыргæнинæгтæ: Æмдзæвгæйы сæйраг хъуыды у ахæм: алы ныхасæн дæр ис йæхи хуыз, æмæ йæ зонын хъæуы.

Адæймаг хъуамæ царды уавæртæм гæсгæ арæхса йæ ныхас раст рацаразынмæ.

Ахуыргæнæг: Раст стут. Курдиат кæнæ наукон куыст раст ныффыссынæн зонын хъæуы йæ хицæндзинæдтæ, уавæрмæ гæсгæ ныхас куыд æмæ цæмæй райдайын хъæуы, дзургæ æмæ фысгæйæ цавæр дзырдтæй пайда кæнын хъæуы, уымæ адæймагæн йæ цæст æнæ даргæ нæй.

2. Абарæм-ма кæрæдзиуыл мæнæ ацы дыууæ тексты.

Скъоладзаутæ кæсынц:

1-аг текст:

Боныхъæд:

Райсомæй уæлдæфы температурæ уыд 12 градусы уазал. Уымæлад 80%. Фæндæгтæ сты бырынцъаг. Сихорæй уæлдæфы температурæ уыдзæн 7-9 гардусы уазал. Ранæй-рæтты уардзæн мит. Хæхты тæссаг у зæйтæ рацæуынæй.

2-аг текст:

Ахæм ма дзы уазал уа! Уæнгты иннæрдæм хизы. Уымæй тынг бырынцъаг. Фæндæгтыл ацæуæн дæр нæй. Куы фæкæлон, зæгъгæ, кæрты мит дæр нал амарзтон. Гъе уый дын зымæг, гъе!

- Кæмæй фехъусæн ис ацы раныхæстæ?

- Цавæр уавæрты сæ фехъусæн ис?

- Цæмæй хицæн кæнынц?

Ахуыргæнæг: Цы тексттæ бакастыстæм, уыдон дæр ахæссæн ис бæлвырд ныхасы хуызтæм. Цавæртæм?

Дзуапп: ахæссæн сæ ис хуымæтæг ныхасмæ æмæ официалон ныхасмæ.

Хуымæтæг ныхас æмæ официалон ныхсы хуызтæ нымад сты стильтыл. Ирон ныхасы стильтæ æдæппæт сты фондз.

3. Бакæсут фæйнæгмæ. Урочы кæронмæ мах хъуамæ скæнæм раст хатдзæгтæ ирон ныхасы стильты тыххæй.

(Схемæйы уал бафыссын хъæуы хуымæтæг ныхасы стиль, официалон-хъуыддаджы стиль).

(9-æм къласы чиныджы 51-æм ф. кæсæм хуымæтæг ныхасы æмæ официалон-хъуыддаджы стильты тыххæй).

3-аг текст.

Цы ныхасы стильтыл дзырдтам, уыдонæй кæцыты æууæлтæ бафиппайæн ис ацы тексты? Цæмæй бæрæг у?

Х а з б и. …Цы зæгъынц Дæргъæвс?

М æ х æ м æ т. Фехъуыстой хабар. Æгас ком дæр хъыг фæкодтой, чидæртæ сæхи дæр сцæттæ кодтой, фæлæ бакъуылымпы сты, зын сæм фæкаст сæ Рекомы кусæртытæ æнæ куывдæй ныууадзын.

Х а з б и. Ау, уый та куыд? Чи зоны, кæд фæстæдæрмæ сæмгъуыд кодтой?

М æ х æ м æ т. Уымæй мын ницы загътой.

Х а з би. Уæ, æмбал кæмæн нæй, уыцы хуыцау, цæй æлгъыст стæм, цæ! Æвæццæгæн, ирон адæм куы равзæрдысты, уæд сæ хуыцау ралгъыста: «Уæ кæрæдзийы дзырд уын бамбарæн ма уæд, кæрæдзийы макуы бауарзут!»

1.Цавæр уацмысæй ист у ацы скъуыддзаг? Чи у йæ автор?

2. Ирон адæмы фауинаг миниуджытæй кæцыйыл дзуры уацмысæй ист скъуыддзаг? Цавæр фыдбылыз хæссы уыцы миниуæг?

3. Ссарут тексты дзургæ ныхасы æууæлтæ.

4. Лæмбынæг бакæсут нæ зындгонд адæмы хъуыдытæ. Цæуыл дзырдтой, цы фæдзæхстой сæ фæстагæттæн?

1). Адæм кæрæдзийы руаджы цæрынц... Хорз адæмæн уæрст ницы ис… (Секъа)

2). Адæмы фарн бирæ у, бирæ у адæмы тых, æрмæст се 'хсæн иудзинад куы уа, уæд. Зæрдиагæй цæуыл ныллæууой, уый баххæст кæндзысты, æрмæст кæрæдзийы ныхас куы 'мбарой, уæд. (Брытъиаты Е лбыздыхъо)

3). Цыфæнды бирæ нæм куы уа зæхх, фос, хорз лæгтæ, хъæздыг, тыхджын кусæг адæм, уæддæр мах ног, рæсугъд цард никуы фендзыстæм, кæрæдзи зæрдиагæй цалынмæ нæ бауарзæм, уæдмæ. (Байаты Гаппо)

4). Цæр, кус ахуыр кæн æгъдаумæ гæсгæ, æрмæст дæхи тыххæй нæ, фæлæ иннæты тыххæй дæр… Цардимæ хæцæм ахуырдзинадæй, кусынæй, кæрæдзи уарзынæй. (Тлатты Хох)

1. Цы хъуыдытæ бакастыстут, уыдонæн цавæр бынат ис нæ абоны царды?

2. Ахъуыды кæнут, цавæр ныхасы домæнтæн дзуапп дæттынц ацы раныхæстæ? (Дзуапп: аив литературон ныхасы).

Цæмæй бæрæг у? (Дзуапп: раныхæстæ арæзт сты аив, нывæфтыд, ирдæй æвдисынц хъудытæ, зæрдæмæ хъарынц).

(Схемæйы бафыссын аив литературон стиль).

(9-æм къласы чиныджы 53-æм ф. кæсæм аив литературон стилы тыххæй).

5. Ахуыргæнæг: Цымыдисаг у, ныхасы стилистикæйы фарстатæ куыд равзæрдысты, уый. Фыццаг хатт сыл уырыссаг æвзагзонынады æрдзырдта Михаил Васильевич Ломоносов. Куыд, уый базондзыстæм ацы уацхъуыд бакæсгæйæ.

Скъоладзау кæсы:

Фыццаг хатт ныхасы стильты тыххæй уырыссаг æвзагзонынады йæ хъуыды загъта М.В. Ломоносов. Йæ куысты «Учение о трех штилях» 1755 азы фыста, зæгъгæ, ныхасы æппæт фæзилæнты дæр бæрæг дарынц æртæ «штилы»: бæрзонд штиль (высокий «штиль»), астæуккаг штиль (средний штиль) æмæ ныллæг штиль (низкий «штиль»). Бæрзонд «штилæй» фыст цæуынц одæтæ, æмдзæвгæтæ, астæуккаг «штилæй» – фыстæджытæ, ныллæг «штилæй» фæныхас кæнæм нæ хорз зонгæтæ æмæ хиуæттимæ.

Йæ рæстæджы ацы куысты практикон ахадындзинад уыд тынг бæрзонд, уымæн æмæ æвзаджы фарстатæй бирæтæн сси бындурæвæрæн.

Стыр хæрзты бацыд номдзыд ахуыргонд йæ адæмæн. Истори, литературæ æмæ грамматикæ, географи, хими æмæ физикæ, политикæ æмæ экономикæ – æппæт ацы наукæты дæр ныууагъта арф фæд, аххæссыд сыл йæ курдиат.

М.В. Ломоносов йæ удуæлдай фæллойæ равдыста, Фыдыбæстæйæн куыд лæггад кæнын хъæуы, уый.

Ахуыргæнæг:

1). Цавæр хорздзинады бацыд М.В. Ломоносов йæ адæмæн?

2). Бакæсын банысангонд дзырдтæ æмæ дзырдбæстытæ. Кæм сыл амбæлæм арæхдæр?

Дзуапп: газетты, журналты фæрстыл.

3). Ирон адæмæй та – ахуыргæндтæй, культурæ æмæ спорты архайджытæй кæй тыххæй бакæсæн вæййы газетты æмæ журналты фæрстыл? Чи сæ бацыд стыр хæрзты йæ адæмæн?

(Хетæгкаты Къоста – литературæ æмæ нывкæнынады; Гасситы Афанасий - полиграфион куысты; Калоты Зауырбег – бакуыста ирон адæмон сфæлдыстадыл; Бутаты Фатимæ - электрон тыхы тыххæй наукон куыстытæ; Гергиты Валерий, Адырхаты Светланæ – аивады æмæ а.д.).

Цавæр стильы фыст вæйынц газеты æмæ журналты æрмæджытæ?

Цавæр стильмæ ахæсдзыстæм ацы текст?

Дзуапп: публицистикон стиль.

(9-æм къласы чиныджы 52-æм ф. кæсæм публицистикон стилы тыххæй).

(Схемæйы бафыссын публицистикон стиль).

Ахуыргæнæг: Нæ ахуыргæнæн чиныджы стиль æмæ стилистикæйы тыххæй цы æрмæг ис, уый та цавæр стилы фыст у?

Дзуапп: наукон.

Ахуыргæнæг: Цæмæй хицæн кæны иннæ стильтæй? (Скъоладзауты дзуапп).

(9-æм къласы чиныджы 52-æм ф. кæсæм наукон стилы тыххæй).

(Схемæйы бафыссын наукон стиль).

СХЕМÆ ÆХХÆСТÆЙ:

III. Рацыд æрмæг бафидар кæнын.

1. Бакæсын текст. Зæгъын, цавæр у йæ стилистикон ахуырст?

- Уырдыгæй рацыдтæн. Иу ран сакъадахмæ доны сæрты ис хид арæзт, растæндæр карды комы хуызæн, сакъадахы та айчы хъузджы мидæг бады зæронд лæг.

-Уый та йæ цæргæ-цæрæнбонты уæлæуыл иунæгæй царди - нæ йын æмбал уыди, нæ - хæлар; бæрæгбонæй, къаты бонæй нæ зыдта, уазæг циу, уый. Ныр ам, мæрдты бæсты дæр, иунæгæй йæ бонтæ 'рвиты,- загъта йын Бедуха.

(Нарты кадджытæй)

1). Цæуыл нæ ахуыр кæны ацы текст?

2). Цавæр дзырд дзы ис разæфтуан æм- имæ? (Æмбал).

3). Ацы дзырды равзæрды тыххæй кæсæм:

ÆМБАЛ

Дзырд æмбал арæзт у дыууæ хайæ: æм-бал. Амоны «иумæ».

Дзырды дыккаг хай «бал» ныр дæр ма не 'взаджы ис. Амоны къорд. Зæгъæм, бал-бирæгътæ.

Нæ рагон фыдæлтæ хæстон адæм уыдысты æмæ уыдонмæ «бал» амыдта «хæстон къорд». Сæ разамонæг та хуынди «балон». Иннæтæ уыдысты «æмбæлттæ».

Дзырд «бал»-æй равзæрд ног дзырд «балц». Нæ фыдæлтæм - алантæм -уыди лæджы ном Æмбал.

Ирыстоны ныртæккæ дæр ис мыггаг Æмбалтæ.

(Агънаты Æхсармæ гæсгæ)

Цавæр у ацы тексты стилистикон ахуырст? (Наукон-популярон стиль)

2

Æз фехъуыстон

Æмбисæндтæ, фыдæлтыккон æмбисæндтæ.

Дзырдтой-иу нын, фыс-фосæн, дам, йæ бирæтæ

Æмхуызонæй куы бауасынц, æрызгъæлы

Уæд заз бæлас… Ныххус вæййы уæд заз бæлас.

Хъæбатыр дæ, æндонæхсар, фæлæ-иу зон:

Æхсар æмæ хъару вæййынц кæд дзыллæтæн

Сæ бирæмæ, æмхæц æмæ хæрзифтонгæй

Æвналгæйæ, - нæ фæразы сæ ныхмæ уæд

Тыхджын ызнаг…. (Барахъты Гино)

1. Ссарын тексты аивгæнæн мадзæлттæ. Уыдон сты: фæлхатæнтæ, бавæргæ дзырд, эпитеттæ, метафорæ, метоними (заз бæлас æрызгъæлы), инверси (нæ фæразы сæ ныхмæ уæд тыхджын ызнаг…),

2. Цавæр дзырдтæ ма дзы ис разæфтуан æм- имæ?

Бафыссæм сæ синонимты рæнхъы.

2. Хъуыдыйад синтаксисон æгъдауæй равзарын:

1) Дзырдтой-иу нын, 2) фыс-фосæн, дам, йæ бирæтæ æмхуызонæй куы бауасынц,

3) æрызгъæлы уæд заз бæлас…

3. Сфæлдыстадон куыст.

Æрхъуыды кæнын тексттæ: Темæ «Æмбисæндтæ»-м гæсгæ.

1. Наукон стиль ( наукон цау: «Æмбисæндтæ куыд адæмон сфæлдыстады чысыл жанр»).

2. Аив литературон «Фыдæлты æмбисæндтæ раст сты».

3. Хуымæтæг ныхасы стиль «Иратаманæй нырмæ ахæм æмбисонд нæма ’рцыд». (Таурæгъон текст).

4. Публицистикон «Йæхи æмбисондхæссæн фæкодта». (Исты цауы тыххæй).

5. Официалон-хъуыддаджы стиль (рауагъдады директормæ курдиат ныффыссын «Ирон æмбисæндты чиныг» ногæй рауадзын)

IV. Хæдзары куыст кæронмæ ахæццæ кæнын.

6

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/488175-urok-v-9-klassestili-rechi