Конспект по духовно - нравственному воспитанию для воспитанников старшей группы тема: "Хæлардзинад"

Конспект
по духовно - нравственному воспитанию дошкольников на основе произведений осетинского устного народного творчества
для воспитанников старшей группы
непрерывная образовательная деятельность
тема: "Хæлардзинад"

Подготовила воспитатель: Бузоева Е.Т.

Владикавказ
22.02.2022г.

Нысантæ:

• Сабитæм гуырын кæнын хæлардзинад æмæ æмбалдзинады æнкъарæнтæ;
  Хӕстӕ:

• Хъомыл кæнын æмбалæн бахъуаджы рæстæг  баххуыс кæнын.

• Сывӕллӕтты ахуыр кӕнын хи хъуыдытӕ раст ӕмӕ ӕххӕстӕй дзурын иронау;

• Сабиты дзырдуат хъӕздыгдӕр кӕнын ног дзырдтӕй: «Хӕлардзинад», «Лымӕндзинад». Ахуыр кӕнын хӕстӕг ӕмӕ ныхмӕвӕрд дзырдтӕй пайда кӕныныл;

• Ахуыр кæнын æмбисæндтæ æмæ сын сæ мидис æмбарын кæнын, архайын дзургæйæ æмбисæндтæй пайда кæнын;

• Сбӕрӕг ӕмӕ ныффидар кӕнын мыр [Дз] растдзурынад хицӕнӕй, дзырды кӕцы ран лӕууы;

• Гуырын кӕнын сывӕллӕтты зӕрдӕты ӕвӕрццӕг ӕнкъарӕнтӕ нӕ адӕмон сфӕлдыстадмӕ.

Ӕххуысгӕнӕг фӕрӕзтӕ: чиныг,  нывтæ,  цæугæдон, къæцæлтæ, порти, декорации.
Рагагъоммӕйы куыст: аргъау «Саг ӕмӕ уызын» - имӕ базонгӕ кӕнын; бацӕттӕ кӕнын фӕрстытӕ; ахуыр кӕнын ӕмбисӕндтӕ.

Ахуыры нывæст:
(Нана æнхъæлмæ кæсы залы сабитæм)
Нана: Рацæуыт мæ хуртæ!
Сываллæттæ: Дæ райсом хорз, нана!
Нана: Æгас цæуыт сабитæ!
Сывæллæттæ: Нана, ацы къоппы та дын цы ис?
Нана: Мӕнмӕ ис алымӕты къопп, хуымӕтӕг нӕу. Уыци-уыци базонут, æмæ фендзыстут цы уын æрбахастон!
Дзургæ нæ кæны
Афтæмæй адæмæн зонд амоны? (чиныг)
Сывæллæттæ: Чиныг
Нана: Иттæг раст! Ацы чиныг æз смахæн æрбахастон æмæ ис æмбырд бирæ Ирон аргъæуттæ æмæ æмбисæндтæ. Сабитæ, сымах зонут аргъæуттæ?
Сывæллæттæ: О!
Нана: Цавæр?
1 саби: "Зæронд бирæгъ";
2 саби: "Мыст æмæ гæды";
3 саби: "Нарты фæткъуы".
Нана: Тынг хорз! Уæдæ æмбисæндтæ дæр зондзыстут.
Сывæллæттæ: О!

• Хорзы алчидæр уарзы æмæ зоны;

• Хорз уый у'мæ йе знагæн дæр лæггад чи кæны;

• Æцæг хæлар уый у, дæ хъæндзинæдтæ дын дæхицæн чи дзуры, дæ хорздзинæдтæ та - адæмæн.

Нана: Уæдæ уын æз дæр ныртæккæ иу æмбисонд  зæгъдзынæн, æмæ бамбардзыстут цæуыл дзурдзыстæм уый.

• Хорз æмбал зын сахат рабæрæг вæййы! (Друг познается в беде)

Хъуысы  ирон музыкæ. Сценæйыл фæзындысты артистæ.
Автор: Рог дымгæ кодта хъæд рæбын. Хъæды астæу цæугæдон кæлы.
Хъæлдзæгæй фæзынд саг гæппытæ кæнгæ. Сгæпп кодта æмæ йæ къах дурыл  ныццавта, æмæ ныхъæр кодта.
Саг: Ох-хай! Мæ къах дурыл ныццавтон! Уызын, мæ хорз æмбал рацу ма, дæ хорзæхæй!
Уызын дуры фæстæ дзуры: Дæхи тыхджын куы хоныс, сыст уæлæмæ дæхæдæг!
Æмæ йæхи амбæхста.
Саг: Уызын, кæм дæ? Рацу-ма мæ къах тынг рисы! Дæхи куы амбæхстай. Хорз æмбал зын ран сбæрæг вæййы!
Автор: Саг æрхуыссыд æмæ хъæрзы! Уалынмæ кæцæй дæр фæзынди дыууæ лæппуйы. (Æмбырд кæнынц къæцæлтæ цæугодоны раз)
Саджы хъæрзын фехъуыстон . Æмæ иу лæппу иннæмæ дзуры:
1 лæппу: Уæртæ-ма кæрдæгыл саг хуыссы, цом хæстæгдæр æмæ фенæм цы кодта. Мæгуыр йæ бон! Йæ къах цæф у.
2 лæппу: Цæй æмæ йын бахуыс кæнæм, йæ къахын бинтæй бабæдтæм.
Дон дæр ма йын раттæм!
Иу лæппу цæугæдонæй йæ къухы дзаг дон дæты сагæн. Бæлæстæ дæр сæ къалиутæ цæугæдоны атъыстой æмæ батылдтой.
Сагæн фенцондæр æмæ йæ къæхтыл алæууыд.
Саг: Стыр бузныг лæппутæ. Фервæзын мæ кодтат.
1 лæппу: Табуафси! Фыдбылызæй дæхи хъахъхъæн.
Автор: Æмæ саг ацыд хъæдмæ, лæппутæ дардтæр æмбырд кодтой къæцæлтæ.
Уалынмæ фæзынд нана æмæ дзуры лæппутæм.
Нана: Мæ гыццыл хуртæ, æз федтон куыд сæрæн бахуыс кодтат сагæн. Æмæ дæн сæрыстыр ахæм лæппутæ мын кæй ис. Фæлæ уæртæ уыцы фыдзæрдæ (дзуры уызынмæ) йе 'мбалæн цæуынæ бахуыс кодта?
Уызын йæ сæр гуыбырæй рацыд æмæ дзуры:
Уызын:
Æз мæ рæдыдыл сæдтын
Æмæ уын æргом зæгъын
Нал уыдзнæн æз фыдзæрдæ
Хорз 'мбалæн æз бæззын.
Нана (Дзуры архайджытæм): Хатыр кæнæм уызыны?
Архайджытæ: О! Тæригъæд у æмæ йæ рæдыд бамбæрста!
Нана: Уæдæ ма мын зæгъут цавæр æмбисонд нæ зæрдыл æрлæууыд æртæккæйы бынатмæ:

• Хорз æмбал зын сахат рабæрæг вæййы;

Нана: Раст у! Нæ зæрдыл æрллæуын кæнæм:
1. Куыд хуыйны аргъау?
2. Чи баххуыс кодта сагæн?
3. Чи йын нæ бахуыс кодта?
4. Цавæр миниуæг равдыстой лæппутæ? (Хæлардзинад - дружба)
5. Цавæр хъуамæ уа æцæг æмбал? (Хæларзæрда)
Хъомылгӕнӕг: Раст! Фæнды уæ ахъазын "Зæгъæй инæрдæм"
Ӕз дзурдзынӕн адӕймаджы миниуджытӕ, сымах та уыцы миниуджытӕн дзурдзыстут со ныхмӕвӕрд дзырдтӕ. Сабитӕ зылды лӕууынц. Хъомылгӕнӕг баппары порти сабитӕй иумӕ ӕмӕ дзуры: «Хæларзæрдæ». Саби ӕппары порти ногӕй хъомылгӕнӕгмӕ ӕмӕ дзуры: «Фыдзæрдæ».
Хæлар (друг) - æзнаг (враг)
уæздан (вежливый) - æнæхсæст, æнæсалам (невежливый)
æгъдауджын (воспитанный) -  æнæгъдау (невоспитанный)
зæрдæхсайгæ (ненадежный) - æууæнккаг, æнæфæсайгæ (надёжный)
æвзæр (плохой) -  хорз, дзæбæх (хороший)
æнкъард, æрхæндæг (грустный) - хъæлдзæг (весёлый)
Хъомылгӕнӕг: Сабитæ, ныр та сбæрæг кæндзыстæм  æмбисондтæ  зонут  уый:

• Хур уæлдæф хъарм кæны, хæлардзинад та – зæрдæ;

• Æмгар æмгары къулы  хуынкъæй фелвæста;

• Æмбалы хорзæх алкæй дæр уæд;

• Дæ лымæны макæй  цур бафхæр;

• Иу рæдыдыл  дæ хорз æмгары макуы ауæй кæн;

• Знаджы цæфæй хæлары  цæф тынгдæр рисы;

• Знагæй лымæн скæн, фæлæ лымæнæй знаг ма скæн;

• Æцæг хæлар уый у, дæ хъæндзинæдтæ дын дæхицæн чи дзуры, дæ хорздзинæдтæ та - адæмæн;

• Хорз æмбалы алчи дæр уарзы;

• Хорз æмбал зын ран  сбæрæг вæййы;

• Фыццаг дæ хорзы кой  айхъуысын кæн, стæй де 'взæр никæйуал бауырндзæн;

• Саг сагæй баззайы, бирæгъ - бирæгъæй;

• Хорзы  алчидæр  зоны æмæ уарзы.
  Хъомылгæнæг: Куыд бирæ æмбисондтæ зонут, ныр та иу гыццыл ахъазæм Дидактикон хъазт: "Дзырдтæй хъазт [Дз].
  Стъолыл нывтӕ мыр [Дз] кӕмӕн ис сӕ нӕмтты, ахӕмтӕ. Сабитæ, æркæсут - ма цас алыхуызон нывтæ ис стъолыл. Æртæккæ мах дзырдты 'хсæн агурдзыстæм мыр [Дз].
  Нывтæ: Дзабыр, дзæбуг, дзых, дзæбидыр, дзæнгæрæг, дзывылдар, мæлдзыг, бындз, мыдыбындз.
  Хъомылгӕнӕг: Ай цы у? (Дзабыр)
  - Цавӕр мыр хъусыс дзырд «Дзабыр» - ӕн райдианы? ([Дз])
  Хъомылгæнæг:
  Сабитæ, мæнæ ацы къæцæлтæ лæппутæ дзæгъæлы нæ æрымбырд кодтой, райсут ма иууылдæр фæйнæ къæцæлы, æмæ нæ тыхтæ бафæлварæм.
  Хъомылгӕнӕг: Куыд æнцонæй асастат уæ къæцæлтæ, уæдæ ма мæнæ ай асæттут. (сӕттынц)
  Хъомылгӕнӕг: Ницы уын дзы уайы, уæдæ уын æз афтæ зæгъдзынæн: "Мах иумæ стæм тыхджын " (Когда мы едины, мы непобедимы).
  Сабитӕ, стыр бузныг уын! Тынг хорз равдыстат абон уӕхи ӕмӕ, мӕнмӕ гӕсгӕ, бакуыстат лӕвӕрттӕ.
  Хӕрзбон. Нӕ иннӕ фембӕлдмӕ.
  
  
  

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/525446-konspekt-po-duhovnonravstvennomu-vospitaniju