Рабочая программа по башкирскому языку 2016-2021г

Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение

основная общеобразовательная школа с.Килеево

муниципального района Бакалинский район Республики Башкортостан

Рассмотрена Принята Согласована Утверждаю

на заседании на заседании ЗДУВР директоршколы

методсовета педсовета _______________________________

пр.№ ___от пр.№___от / / / /

«____»________2016г. «____»________2016г.«____»________2016г. пр. № __, «__»_______ 2016г.

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА ПО БАШКИРСКОМУ (ГОСУДАРСТВЕННОМУ) ЯЗЫКУ

Уровень образования: основное общее образование

Срок реализации программы:2016 – 2021 г.г.

Рабочая программа по башкирскому (государственному) языку составлена на основании программы по башкирскому языку для учащихся 1-11 классов школ с русским языком обучения. Составители: Х.А.Тулумбаев, М.С.Давлетшина, М.Г.Усманова. Ижевск-2008 год

Составитель рабочей программы: учитель башкирского языка и литературы Саляхова Миляуша Мусаяфовна

Год составления рабочей программы: 2016 год

Уҡытыу һөҙөмтөләренә талаптар.

Шәхси үҫеш кимәле

(мәктәп уҡыусыларының башҡорт теленән төп программаны үҙләштәреүе)

-Башҡортостан Республикаһында башҡорт теле дәүләт теле булыуын аңлау;

-башҡорт телен өйрәнеүҙең эшмәкәрлек һәм профессиональ эшмәкәрлектә кәрәкле булыуын аңлау;

-башҡорт телен ғәмәлдә ҡулланыуға әҙерлек;

-үҙ-ара аралашыуҙа толерантлык булдырыу;

-башҡорт теленең башҡорт мәҙәниәте менән танышыу сараһы булыуын аңлау.

Метопредмет кимәле

( рус телле мәктәптәрҙә башҡорт телен өйрәнеү)

-телдән һәм яҙма хәбәр ителгән мәғлүмәттәр адекват ҡабул итеү;

-тыңланған һәм уҡылған тексты бирелгән эш төрҙәре ( план,йөкмәткеһен һөйләү,конспект)менән яңынан һөйләй белеү;

- аралашыу сфераһы һәм шартына ҡарап,телмәреңде һәм яҙма телмәреңде төҙөй белеү,әңгәмә,фекер алышыу,дискуссияла ҡатнашыу;

- үҙ аллы белем ала белеү,төрлө мәғлүмәт сығанаҡтарын,интернет ресурстарын,ваҡытлы матбуғат баҫмалары менән эшләй белеү,белешмә әҙәбиәт менән ҡулланыу;

- тәғәйен темаға материалды һайлап ала һәм системаға килтереү ысулдарын үҙләштереү,үҙ ҡарашыңды анализлай,сағыштыра,күрһәтә,һығымта яһай,йомғаҡлай,нигеҙләй белеү.

Предмет һөҙөмтәләре:

1)  телдең төп функциялары тураһында, башҡорт теленең башҡорт халҡының милли теле, Башҡортостан Республикаһының

дәүләт теле булыуы тураһында, тел һәм халыҡ мәҙәниәтенең бәйләнештәре тураһында, туған телдең кеше һәм йәмғиәт тормошондағы роле тураһында ҡараш булдырыу;

2) гуманитар фәндәр системаһында туған телдең урынын һәм мәғарифта тулыһынса уның ролен аңлау;

3) туған тел тураһында төп фәнни нигеҙҙе үҙләштереү; уның кимәл һәм берәмектәр бәйләнешен аңлау;

4) тел ғилеменең төп аңлатмалары: лингвистика (тел ғилеме) һәм уның төп бүлектәре; тел һәм телмәр, телмәр аралашыуы, һөйләү һәм яҙма телмәр, монолог, диалог һәм уларҙың төрҙәре; аралашыу ситуациялары, фәнни, публицистик, рәсми-эшлекле стилдәр, матур әҙәбиәт теле; функциональ-мәғәнәүи телмәр төрҙәре (хикәйәләү, һүрәтләү, фекерйөрөтөү); текст, текст төрҙәре; телдең төп берәмектәре, уларҙың билдәләре һәм телмәрҙә ҡулланыу үҙенсәлектәрен үҙләштереү;

5)  башҡорт теленең лексикаһы һәм фразеологияһының төп стилистик ресурстарын, башҡорт әҙәби теленең төп

нормаларын, һөйләү этикет нормаларын үҙләштереү;

6) телдең төп берәмектәрен, грамматик категорияларын анализлау һәм таныу, тел берәмектәрен аралашыу шарттарына ярашлы ҡулланыу;

7)   һүҙгә төрлө анализ төрҙәрен (фонетик, морфематик, һүҙьяһалыш, лексик, морфологик), һөйләм һәм һүҙ бәйләнешкә синтаксик анализ, төп билдә һәм структура күҙлегенән сығып, күп аспектлы анализ яһау;

8)  тел-һүрәтләү саралары һәм уларҙы уҡыусы телмәрендә ҡулланыу;

9) туған телдең эстетик функцияһын таныу, матур әҙәбиәт текстарын анализлағанда телмәрҙең эстетик кимәлен баһалау.

5 класс

Шәхси һөҙөмтәләр

Баланы шәхес итеп үҫтереү, кешелек сифаттарын тәрбиәләү. Уны үҙ аллы үҫешкә, камиллашыу оҫталығына өйрәтеү. Һөҙөмтәлә уҡымышлы, үҙ еренең, иленең, халҡының ҡиммәттәренә төшөнгән, уны һанлаған һәм һаҡлаған, яҡлаған итеп формалаштырыуға нигеҙ һалыу.

Был йүнәлештә 5-се класс уҡыусыһына уҡыуҙың һәм белем алыуҙың мөһимлеген аңлатырға. Китап уҡырға ғәҙәтләнеү, ҡыҙыҡһыныу теләген булдырыу; үҙ-үҙеңде һәм тормошто аңлауҙы сығанаҡ итеп ҡабул итеү, тарихи-мәҙәни ваҡиғаларҙы, кешелек ҡиммәттәре менән әҙәбиәттәге айырым сәнғәт төрө икәнен белеү; әҙәби әҫәрҙе тулыһынса һәм эмоциональ ҡабул итеү, үҙ фекереңде булдырыуға һәм әңгәмәсенекен хөрмәт итеү талаптарына яуап биреү.

Метопредмет һөҙөмтәләре.

Универсаль эш төрҙәрен өйрәтеү: танып белеү, регулятив һәм коммуникатив эшмәкәрлек, йәғни баланы үҙ аллы уҡыуға, белем алырға өйрәтеү.

Предмет-ара һөҙөмтәләр түбәндәге талаптарҙан тора:

-үҙеңдең фекереңде, уйыңды әңгәмәсеңә еткерә алыу;

-тирә-йүн, тәбиғәт менән гормонияла йәшәү ҡағиҙәләрен, ысулдарын үҙләштереү;

-йәмәғәттәге тәртип һәм әхлаҡ ҡағиҙәләрен белеү;

Предмет һөҙөмтәләре.

Уҡыу предметын өйрәнеүҙә яңы белем үҙләштереү, уны анализлау һәм ҡулланыу өлкәһендә тейешле тәжрибә туплау.

Предметты өйрәнеүҙеңһөҙөмтәләре түбәндәгеләр:

-компитентлы уҡыуҙыформалаштырыу;

-уҡыу техникаһын үҙләштереү;

-уҡылған йәки тыңлаған әҫәрҙе аңлау алымдарына эйә булыу;

-һүҙлектәр, белешмәләр менән эш итеү;

-үҙеңде ижади эшмәкәрлеккәһәләтле,белемле китап уҡыусы итеп тойоу;

-монологтар төҙөү, текстың йөкмәткеһен план буйынса һөйләү;

-шиғырҙарҙы яттан һөйләү һәм таныш булмаған аудиторияла сығыш яһау күнекмәләренә эйә булыу.

Һөйләү телмәре:

Диалогик форма:

типик ситуацияларҙа диалог алып барыу;

һорау-яуап рәүешендәге диалог.

Монологик форма:

- телмәрҙең төп коммуникатив төрҙәрен (тасуирлау, хикәйәләү, ҡылыҡһырлау) ҡулланыу.

Тыңлап аңлау.

- уҡыусының уҡытыусы һәм класташтарының телмәрен аңлауы;

өйрәнелгән тел материалына таянып эшләнгән аудиояҙмалағы ҙур булмаған текстарҙы аңлау.

Уҡыу

башҡорт теле материалына таянып эшләнгән ҙур булмаған текстарҙы ҡысҡырып уҡыу;

өйрәнелгән материалды һәм бер нисә яңы һүҙҙе үҙ эсенә алған тексты эстән уҡыу һәм аңлау, текстан кәрәкле информацияны табыу (персонаждарҙың исемдәре, географик атамалар һ.б.).

Яҙыу.

текстан һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр һәм һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу оҫталығы;

яҙма телмәр нигеҙҙәре: байрам менән ҡотлау, ҡыҫҡа шәхси хат яҙыу.

Тел саралары һәм уларҙы ҡулланыу күнекмәләре.

Графика, каллиграфия, орфография.

Башҡорт теленең алфавиты. Йы, йе, йө, йү, йә ҡушымсалары. Өн һәм хәрефтең тап килеүе. Уҡыу ҡағиҙәләре. Төп орфографик ҡағиҙәләр. Һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы.

Телмәрҙең фонетик яғы.

Башҡорт теленең специфик өндәрен дөрөҫ әйтеү һәм ишетеү. Төп орфоэпик нормалар. Башҡорт телендә баҫым. Һөйләмдең интонацион төрҙәре.

Телмәрҙең лексик яғы.

Лексик берәмектәрҙе ике яҡлы (рецептив һәм продуктив) үҙләштереү, тотороҡло һүҙбәйләнештәр, телмәр этикеты элементтары булараҡ баһалау лексикаһы һәм телмәр клишелары. Интернациональ һүҙҙәр. Һүҙьяһалыш.

Телмәрҙең грамматик яғы.

Башҡорт теленең өн-хәрефтәре.Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Исем. Исемдәрҙең һан менән үҙгәреше.Һөйләмдә һүҙ тәртибе. Сифат. Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше. Алмаш. Зат алмаштары. Зат алмаштарының килеш менән үҙгәреше. к-г,ҡ-ғ тартынҡыларының сиратлашыуы. Һорау алмаштары.Күрһәтеү алмаштары. Күрһәтеү алмаштарының килеш менән үҙгәреше. Билдәһеҙлек алмаштары. Билдәләү алмаштары. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр. Юҡлыҡ алмаштары. Башҡорт телендә эйәлек төшөнсәһе. Ҡылым. Ҡылымдың зат һәм һан менән үҙгәреше.Синоним. Антоним.Омоним. Һан.

Һаумы, мәктәп! Һаумы, уҡытыусым!

Был тема (1 сентябрь – Белем көнө.Мәктәп, уҡыу, белем алыу, тел өйрәнеү) башлыса “Көҙ” темаһы менән бергә үрелеп бара. Бер үк ваҡытта, уҡыусыларҙың йәйге каникулды нисек үткәреүе тураһында әңгәмә үткәреү, фекер алышыуҙар ойошторола. Был темаларға ҡағылышлы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, һөйләмдәр иҫкә төшөрөлә, һүҙлек запасын байытыу йәһәтенән яңылары үҙләштерелә.Башҡорт теленең өн-хәрефтәре, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Исем. Исемдәрҙең һан менән үҙгәреше. Һөйләмдә һүҙ тәртибе. Сифат.

Үҙем тураһында.

Был теманы үҙләштереү барышында уҡыусы үҙе тураһында,үҙенең ғаилә ағзалары, яҡындары тураһында һөйләргә өйрәнергә тейеш. Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше. Алмаш. Зат алмаштары. Зат алмаштарының килеш менән үҙгәреше. к-г,ҡ-ғ тартынҡыларының сиратлашыуы.

Йыл миҙгелдәре.

Йыл миҙгелдәре, һәр йыл миҙгеленә хас үҙенсәлектәр менән танышыу. Йыл миҙгелдәрен, һәр миҙгелгә ҡараған ай исемдәрен дөрөҫ әйтә һәм телмәрҙә ҡуллана белеү. Һорау алмаштары.Күрһәтеү алмаштары. Күрһәтеү алмаштарының килеш менән үҙгәреше. Билдәһеҙлек алмаштары. Билдәләү алмаштары.

Башҡортостанды беләһеңме?

Уҡыусыларҙы үҙҙәре йәшәгән республиканың үткәне, бөгөнгөһө, киләсәге менән таныштырыу. Уҡыусы аңына үҙе йәшәгән ерҙең – Башҡортостандың тарихы, уның байлығы, күренекле шәхестәре һ.б. хаҡында бер бөтөн тыуҙырыу һәм ул турала һөйләй белеүҙәренә өлгәшеү. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр. Юҡлыҡ алмаштары.

Кеше. Тән ағзалары. Шәхси гигиена.

Был тема кешенең тән ағзалары, эске органдарының атамаларын белеү менән бергә шәхси гигиена, көн тәртибе, һаулығы менән берлектә алып барыла. Кешегә һау-сәләмәт булыу өсөн нимә эшләргә кәрәклеге тураһында әңгәмәләр үткәреү, әҫәрҙәр уҡыу. Башҡорт телендә эйәлек төшөнсәһе. Ҡылым.

Яңы йыл менән!

Яңы йыл темаһы ҡыш темаһы менән берлектә алып барыла. Ҡыш миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү, Яңы йыл менән туғандарҙы, яҡын кешеләрҙе ҡотларға өйрәтеү, һәр байрамдың үҙенә генә хас күренештәре тураһында һөйләтеү. Ҡылымдың зат һәм һан менән үҙгәреше.

Аҙыҡ-түлек.Кейем-һалым. Өй . Магазин. Баҙар.

Аҙыҡ-түлек, кейем-һалым атамаларын өйрәнеү, һатып алыу этикеты менән таныштырыу, һөйләшергә, аралашырға өйрәтеү. Синоним.

8 март – Ҡатын-ҡыҙҙар көнө.

Әсәй тураһында шиғыр, хикәйәләр уҡыу. Әсәйҙең донъяла иң ҡаҙерле кеше икәнен, уны ихтирам итергә, яратырға, ҡаҙерләргә кәрәклекте аңлатыу. Был тема ғаилә темаһы менән берлектә бара, шуның өсөн алдағы кластарҙа үтелгән ғаилә темаһы ҡабатлана. Ҡотлау открыткалары яҙырға, ҡотлау һүҙҙәрен әйтә белергә өйрәтеү. Антоним.

Яҙ етте.

Яҙ билдәләрен күрә һәм яҙ миҙгеленең үҙенсәлектәрен әйтә белергә өйрәтеү. 1 май, 9 май байрамдары, дуҫлыҡ тураһында һөйләшеү. Омоним.

Яҙғы эштәр.

Яҙғы эштәр, яҙғы баҡса эштәре,баҫыу эштәре тураһында һөйләшеү. Яҡғы эштәрҙең яҙ ваҡытында эшләнеүе, “Яҙғы көн йылды туйҙыра” тигән мәҡәлдең асылын уҡыусыларға еткереү. Һан. Үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Яҙғы байрамдар.

Башҡорт халҡының, Башҡортостанда йәшәүсе башҡа халыҡтарҙың яҙғы тәбиәғәт менән бәйле ғөрөф-ғәҙәттәре һәм матур йолалары тураһында һүҙ алып барыла. Уҡыусыларға уларҙың кеше тормошондағы әһәмиәте, мәғәнәләрен, уларҙы тергеҙеү кәрәклеген еткереү. Грамматика буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

5-се класс Ҡушымта №1

2016-2017 уҡыу йылына башҡорт (дәүләт) теленән үтелгән темаларға сәғәт һаны күрһәтелгән тематик план

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/229992-rabochaja-programma-po-bashkirskomu-jazyku-20