Урок чеченского языка в 5 классе на тему: "Мотт – адамийн уьйран уггар мехала г1ирс"

Нохчийн меттан 5-чу классехь йиллина урок

Мотт – адамийн уьйран уггар мехала г1ирс.

__________________________________________________________

Урокан ц1е:Мотт – адамийн уьйран уггар мехала г1ирс.

1алашо:Хаадеза, ненан мотт 1амо безашхилар а, цуьнан мел маь1на ду а. Маттаца доьзна адамийн дерриге дахар а хилар: уьйраш, гергарло, сий, яхь, хьекъал, кхетам.

Кхечу къоман мотт хаа рсийлахь, пайдехьхилар. Амма шен мотт д1а а тетина, иза 1амор емалдеш хилар.

Шен цабезачунна, шен къам а, мохк а безарг цахиларх кхетор.

Урок д1аяхьар

1. Хьехархочун дош.

Нохчийн мотт хаза а, исбаьхьа а, хьалдолуш а бу. Нохчийн х1инцалера литературни мотт кхуьуш бу шерач уаренгарчу нохчийн диалектан буха т1ехь. Оцу диалектехь мотт буьйцуш берш бехаш бу Грозни – г1алахь а, цунна гонаха йолчу еа – пхеа районехь а.

Д1аязъе х1ара предложенеш:

1. Мотт – иза муьлххачу а халкъан истори ю ,цуьнан хиндерг ду.

2. Мотт бу – къам ду, мотт бац – къам дац

3. Ненан маттал хаза а ,сийлахь а х1умма дац.

4. Кхечу къоман мотт хаар пайдехь а, амма шен мотт д1а а тесна 1амабе аьлла дац иза.

- Муха хадабо метан мах х1окху предложенешкахь?

- Вайнурокан ц1е муха ю? Цуьнца йог1уш хетийшунауьш? Х1унда?

II. Урок йолаялалеуьн т1ехь яздина:

Шайнакхарехнийсахетаргбилгалдаккха:

1. Моттадамийнуьйран г1ирс бу.

2. Моттадамашнацаоьшу, моттцахилча а кхетарбууьшвовшехкхечу г1ирсашца (мимикица, тайп – тайпанчукхечу х1уманийн г1оьнца, ша – тайпанааьзнашца.)

3. Моттшколехьмассо а классашкахь дика 1амо беза.

4. Моттмассо а классашкахьца 1амийча а мега. Мотт дика цахиъча а дало стагешендахарехьоьшуш дерг.

5. Дуьнен т1ехь 3000 цакхочушмоттбу. Царех 3-4 хаабеха х1оранна.

6. Шенкъоманмоттхиъча а тоьардуболхбан а, ваха а. Кхидолуметтанашадамийндахарехьйоккхаметтиг д1алоцуш дац.

- Предложенеш д1аоьшу. Дешархошашайнахетаргбилгалдоккху.

- Жам1 до хьехархочун г1оьнца: Мотт-адамийнуьйрануггаре а мехала г1ирс бу, аьлла.

- Уьн т1ера и жам1деш г1о дина йолупредложенешберашатетрадаш т1е д1аязйо.

III. 1амийнарг т1еч1аг1ар.

1. Кхочушдо 1 – рашардар. Дешархошкахаамбо: «Моттбу – къамду, мотт бац – къамдац» ц1е йолуш жима сочиненииязъян кечам банбезааьлла. Цунналеринакоьчалкечъе.

2. Кхочушдо 2 – г1а шардар.

IV. Кхеторан диктант.

Нохчийнмоттисбаьхьа, хаза, хьалдолуш, ирамоттбу. Дог – ойлама – ярра ц1ена, нийса, юьззина д1айийца, билгалъяккхайиш ю вайнматтахь. «Нохчийнмотт ч1ог1а къенхетардаржошбершцунахкхеташбоцу нах бу», - аьллавоккхачу 1илманчас П. К. Услара.

- Интонацица д1аеша. Шайндешнашцасхьайийцаиза.

V. Дозуш долу къамелкхиор.

Кхоллараллинболх.

1. Уьн т1ехь д1аязйина х1ара байташ:

Малхохь…стушзезагду со,

Ломахьсенчу бай т1е даьл…а.

Вочу мат…о со мадийца,

Вочукуьйга со махьаде. (Хь. Сатуев.)

- Т1адамийн мета элпаш а х1иттош, д1аеша байташ.

- Тетрадаш т1е схьаязъяле ц1е тиллацарна («Зезаг»).

- Вайтахана 1амочуьнца уьйрюйоцубайтийн?

- Муха хила лаьазезагнашехлаьцнабуьйцумотт?

-Х1инца оцубайташначаккхеязъе, шина мог1анах а лаьтташ.

Шайга и ши мог1а цаязлахь, ши предложенииязъе, байтийнчулацамца йог1уш йолуш.

- Дешархошкайоьшуьйтушаьшязйинабайтийнчаккхе я ши предложении.

Массара а язйинийуьш? Мотт к1орггера хуушхилчий бен язлойадамашкашайндагахь дерг, х1уманан массо а аг1о гойтуш? Атта 1емий ненанмотт? Аша муха къахьегадезаиза 1амош?

- Х1инца д1аязъел Сатуевсшеенбайташчекх муха яьхна:

Лаьмнийннекхахцадакхийтахь,

Малхалдахна, лийрду со.

- Иштта, кхоччушшендагахь дерг алахаа, метан к1оргенеш евзаш хила веза. Вайкхушарабоккханицкъ т1ебахийтина 1амор буисбаьхьанохчийнмотт.

VI. Ц1ахь банболх.

1. Кхочушдо 4 – г1а шардар.

2. Кечлодийца, шаьшаьхкаса муха даь1ира.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/516110-urok-chechenskogo-jazyka-v-5-klasse-na-temu-m