Б. Бикбай «Туган тел»

Тема: Б. Бикбай. Туған тел.

Маҡсат: тема буйынса яңы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, өйрәнеү, телмәр үҫтереү, башҡорт телендә ҡылымдарҙың зат ялғауҙарын үҙләштереүҙе дауам итеү, туған телгә һөйөү, ихтирам тойғолары тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: кроссворд, Б. Бикбай портреты, тел тураһында мәҡәлдәр (слайдта портрет, кроссворд, синквейн

Дәрес барышы

I. Ойоштороу мәле.

Фонетик-орфоэпик күнегеүҙәр.

- Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен ҡабатлау.

- Минең, һинең, уның.

Беҙҙең, һеҙҙең, уларҙың.

II. Өй эшен тикшереү.

- Һүҙлек тикшереү: Уҡытыусы рус телендә әйтә, уҡыусылар башҡортса тәржемәһен әйтә).Осень, ветер, дождь, домашняя работа, золотая осень.

- Тәржемә итеү:

- 6-сы бит 8-се күнегеү. Ҡылымдарҙы 1 затта ҡуйып уҡыу.

III.Төп өлөш.

1. Дәрестең темаһын, маҡсатын билдәләү. Яңы темаға кроссворд аша килеү. Кроссвордты тултырыу өсөн йомаҡтарҙың яуабын табыу.

На земле менялись поколенья

И росли могильные холмы.

Но язык не стал добычей тленья,

Не иссяк, не канул в море тьмы.

Он живет и крепнет с каждым днем –

Вечное цветет, не облетая.

И сегодня я пишу о нем,

И на нем народ меня читает.

В нем простор моей родной страны,

Голос друга, матери, любимой.

Он могуч, правдив, и нет цены

Красоте его неповторимой.

Никогда язык мой не умрет –

Дивное творение природы.

Пусть на тех презрение падет,

Кто не чтит родную речь народа.

1.Юҡ теле, юҡ күҙе, 2.Ҡыҙыл төймә таптым, ауыҙыма ҡаптым

Һөйләй, өйрәтә үҙе. (Еләк)

Телгә унан оҫта юҡ,

Унан яҡын дуҫ та юҡ. (Китап)

3.Ҡыҙарып беште, ергә төштө. (Алма).

2.- Эйе, бөгөн беҙ дәрестә тел тураһында һөйләшәсәкбеҙ.

Инеш әңгәмә.

Һәр кешенең үҙенең туған теле була. Был телдә ул уйлай, һөйләшә, аралаша. Ер йөҙөндә бик күп халыҡтар булған кеүек телдәр ҙә бик күп. Мәҫәлән, урыҫтарҙың туған теле – ул урыҫ теле, башҡорттарҙың – башҡорт теле, ҡырғыҙ халыҡтарының – ҡырғыҙ теле.

• Тел тураһында ниндәй мәҡәлдәр, әйтемдәр беләһегеҙ?

(Язык до Киева доведет. Язык острее сабли.

Тел асҡысы – халыҡта.

Ғилем - ҡош, аҡыл – ҡанат.

Теле юҡтың иле юҡ, иле юҡтың көнө юҡ.

Теле барҙың иле бар, теле барҙың көнө бар.)

3.Һорауҙарға яуап биреү.

- Һеҙ ниндәй телдәр беләһегеҙ?

- Күп тел белеүҙең ниндәй әһәмиәте бар?

(хәтерҙе үҫтерә, белем алабыҙ, белем дәрәжәһе (кругозор) киңәйә)

- Телде өйрәнеү өсөн нимәләр эшләргә кәрәк?

(уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау)

4. 9-сы бит 14-се күнегеүҙе уҡыу (авторы Е. Чернявский)

Һығымта яһау: Телде өйрәнеү өсөн – көн һайын системалы рәүештә уҡырға, тырыш, ныҡышмалы булырға.

5. Б.Бикбайҙың “Туған тел” шиғыры менән танышыу.

Б. Бикбай тураһында ҡыҫҡаса белешмә биреү.

Б. Бикбай – шағир, яҙыусы, драматург. С. Юлаев премияһы лауреаты. Ул 1909 йылдың 9 ғинуарында Көйөргәҙе районы Ҡалтай ауылында тыуған. Билдәле әҫәрҙәре: “Аҡсәскә”, “Ҡарлуғас”, “Ҡаһым түрә”, “Салауат” һ.б.

А. М. Горькийҙың “Мои университеты”, И.С. Тургеневтың “Накануне” әҫәрҙәрен башҡорт теленә тәржемә иткән. 2009 йылдың 9 ғинуарында уның тыуыуына 100 йыл булды.

6. “Туған тел” шиғыры өҫтөндә эш.

1.Шиғырҙы уҡытыусының тасуири уҡыуы.

2. Һүҙлек эше:

тере шишмә - живой родник

Намыҫ – честь

Хөрмәт итәм – уважаю

Хазина – богатство

Хурлай – оскорбляет, унижает

Ғәзиз – дорогой, милый

3.Шиғырҙы строфалап уҡыу, тәржемә итеү.

4.Шиғырҙан ҡылымдарҙы табыу, затын билдәләү.

(үҫкән – 3 зат, тыуҙым – 1 зат, аңлай – 3 зат, йәшәй – 3 зат)

IV. Йомғаҡлау. “Тел” темаһына синквейн төҙөү.

Синквейн тураһында белешмә биреү.

(“Синквейн” француз теленән “биш юллыҡ шиғыр” тигәнде аңлата)

I. Тел. (Исем)

Матур, яғымлы.( Күркәм, хөрмәтле) (2 сифат, аныҡлаусы)

Өйрәтә, белем бирә, аңлата. (3 ҡылым)

Тел – тере шишмә.(Теле барҙың – иле бар).

Хазина. (Тере шишмә)

Синквейн аша дәресте йомғаҡлау.

Туған тел аша беҙ аралашабыҙ, белем алабыҙ. Тел йәшәй икән, халыҡ та йәшәй. Телде өйрәнеү күп көс, тырышлыҡ, ныҡышмалылыҡ талап итә.

V. Өйгә эш. (Уҡыусы үҙе һайлап ала)

1. “Туған тел” шиғырын тасуири уҡырға.

2. Өҙөгөн ятларға.

3. “Минең туған телем” тигән темаға мини текст төҙөргә.

Иҫкәрмә. Синквейнды яҙыу ҡағиҙәһе.

1. Беренсе юлда шиғырҙың темаһы бер һүҙ менән атала (Исем)

2. Икенсе юлда тема ике һүҙ менән тасуирлана (сифаттар)

3. Өсөнсө юлда бирелгән теманың сиктәрендә бик мөһим эш, хәрәкәт, хәл өс һүҙ менән тасуирлана (ҡылым, хәл ҡылым).

4. Дүртенсе юлда автор темаға булған мөнәсәбәтен дүрт һүҙҙән торған бер фраза менән белдерә.

5. Бишенсе юл теманы атаусы беренсе һүҙҙең ситуатив синонимы булған бер һүҙ.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/522216-bbikbaj-tugan-tel