Зымæг». (Сахуыр кæнын Хъайтыхъты Георы æмдзæвгæ)

60-æм МУНИЦИПАЛОН БЮДЖЕТОН РÆВДАУÆНДОНЫ СÆРМАГОНД КУЫСТЫ ХУЫЗТÆ

Темæ: «Зымæг». (Сахуыр кæнын Хъайтыхъты Георы æмдзæвгæ)

Хъомылгӕнӕг:

Дзалаты Заринӕ

Нысантæ: – Ахуыр кæнын сабиты æмдзæвгæйы хуызджын æвзаг ӕмбарыныл; бахъуыды йæ кæнын.– Ныхасы интонацийы хæрзхъæддзинад æмæ аивдзинадыл куыст парахатдæр кæнын.– Сабитæм хъомыл кæнын поэзи æмæ æрдзмæ уарзондзинады æнкъарæнтæ.

Дзырдуат: мит-хъæццул; мит хъæрзы; зымæджы хуын;

урс базыртæ.

Рагагъоммæйы куыст. Зымæгон æрдзы аивдзинадмæ сæрмагонд æркаст; бакæсын радзырдтæ, æмдзæвгæтæ; уыци-уыцитæ.

Æрмæг: сюжетон ныв «Зымæг».

Ахуыры нывæст

Хъ. Сабитæ, хæстæг-ма мæм æрбалæуут (рудзынджы цур лæууы). Æз уын бакæсдзынæн базон-базон, кæсут кæртмæ æмæ ахъуыды кæнут:

«Чи фæкалдта кæрты,

Урс-урсид ыссад?

Цавæр лæгмæ разынд.

Ахæм стыр бæркад?..»

(Сабитæ сæ хъуыдытæ дзурынц.)

Хъ. Акæсут-ма рудзынгæй ноджыдæр. (Сабитæ кæсынц рудзынгæй кæртмæ, хъомылгæнæг та æмдзæвгæ кæсы дарддæр.)

… Уый ыссад нæ байтыд,

Фæлæ та нæм тагъд

Фаронау йæ рады

Хъал зымæг æртахт…

Урсзачъе зæронд лæг

Урс бæхæй æрхызт,

Йемæ нын æрхаста

Зымæджы фæлыст.

Сабитæ, æмдзæвгæйы ныхæстæ уæ зæрдæмæ фæцыдысты?

Ацы ныхæстæ ныффыста зындгонд ирон поэт Хъайтыхъты Геор. Поэт йæ æмдзæвгæ схуыдта «Зымæг».

Сюжетон ныв: «Зымæг» – фæйнæгыл ауыгъд.

Сбадут уæ бынæтты. Иу хатт ма лæмбынæг байхъусут æмдзæвгæйы ныхæстæм. Уыйфæстæ йæ ахуыр кæндзыстæм наизусть.

(Кæсы æмдзæвгæ, æнæзонгæ дзырдтæ æмæ дзырдбæстытæ æмбарын кæнгæйæ, нывмæ амонгæйæ.)

Хъ. Æмдзæвгæйы ныхæстæ бахъуыды кæнынæн мæ фæрстытæн дзуапп раттын хъæудзæн æмдзæвгæйæ æнæхъæн рæнхъæй.

– Цы федтат, рудзынгæй кæртмæ куы кастыстут, уæд?

С. Мит. Урс-урсид мит. Урс хæмпус уазал мит.

Хъ. Дардæй кæсгæйæ та цæй хуызæн у мит?

С. Сæкæры хуызæн. Бæмбæг æмæ къуымбилы хуызæн.

Ссады хуызæн.

Хъ. Уæдæ цавæр ныхæстæ ссардта поэт, цæимæ бары мит æмæ цавæр фарста радта æмдзæвгæ кæсджытæм? (Сæ зæрдыл сын æрлæууын кæнын, дзулгæнæг йæхи ссадæй куыд сахуырста, уый.)

С. Чи сахуырста ссадæй?..

Хъ. Уыцы ссадæй сахуырстой æмæ ныппырх кодтой цы æмæ кæм?..

С. Чи сахуырста ссадæй (сабитæ фыццаг рæнхъ дзурынц)

хæхтæ æмæ хъæд? Чи йæ ныппырх кодта уæрæх фæзты

уæд? (Æххуыс кæны хъомылгæнæг.)

Хъ. Æмæ æцæгдæр ссад ныппырх кодтой хъæдты, хæхты?

Æцæгдæр æй байтыдтой нæ фæзты, кæрты?

С. Нæ. Уый ссад нæу, уый мит æруарыд.

Хъомылгæнæг дзуры:

Уый ыссад нæ байтыд,

Фæлæ та нæм тагъд

Фаронау йæ рады

Хъал зымæг æртахт…

Хъомылгæнæг 2–3 сабийæ домы фыццаг рæнхъытæ радзурын.

Хъ. Кæцæй нæм фæзынд зымæг. Чи нæм æрхаста зымæджы фæлыст? Цавæр бæхыл бадæг? Мах зонæм, фæззæг бур бæхыл бадæг у, зымæг та?..

Сабитæ та æмдзæвгæйы иннæ цыппаррæнхъон дзурынц.

Архайынц хъомылгæнæджы фæрстытæн æххæстæй дзуапп раттыныл.

Хъ. Тынг хорз! Цы диссаджы рæсугъд, аив ныхæстæ ссардта поэт зымæг равдисынæн. Æмдзæвгæ схуыдта «Зымæг»?

Чи у æмдзæвгæйы автор?

С. Ирон адæмон поэт Хъайтыхъты Геор.

Хъ. Байхъусут-ма, куыд аив кæсын хъæуы æмдзæвгæ, сымах та, сабитæ, уæхинымæр дзурут мæ фæстæ, æрмæст былты змæлдæй.

(Хъомылгæнæг ма иу хатт кæсы æмдзæвгæ, 1–2 минуты фæстæ ныхасы бар раттын, тагъддæр чи бахъуыды кæны æмдзæвгæ, уыцы сабийæн. Стæй ракæнын 4 сабийы,

алы саби дæр дзуры цыппаррæнхъон æмдзæвгæйæ.

Дарддæр ракæнын размæ 2 сабийы, уыдон фæлварынц æмдзæвгæ кæронмæ радзурын, кæм хъæуы, уым хъомылгæнæг æххуыс кæны, иннæ сабитæ та хинымæр

дзурынц. Æмдзæвгæ кæронмæ фæуд кæны саби, кæд æй бахъуыды кодта, уæд, кæд нæ, уæд – хъомылгæнæг. Сабиты æргом здахын, цæмæй интонацимæ гæсгæ аив æмæ раст дзурой æмдзæвгæйы рæнхъытæ. Ныййарджытæн дæр æй радзурын хæдзары.)

Хъазт

Хъ. Сыстут уæ бынæттæй, рацæут уаты астæумæ. Дзурæм ныхæстæ æмæ сæ архайдæй равдисæм.

Мит хъæпæнтæй уары, уары.

Уазал уæнгты хъары, хъары.

Бандзыг ысты рустæ, фындз.

Къæхтæ дзоныгъау бырынц.

(Хъазынц 2–3 хатты.)

Хъ. Нæ фæллад суагътам, сабитæ.

Æрбадут-ма уæ бынæтты. Фæнды мæ, цæмæй ма зымæджы тыххæй радзурæм, мæнæ ацы нывмæ кæсгæйæ.

(Сабитæй кæй фæнды, уымæн ныхасы бар раттын.)– Чи фылдæр рæсугъд ныхæстæ ссардзæн зымæгон æрдзы тыххæй? Цавæр у мит? Зымæг?

С. Мит у урс, хæмпус, уазал, урс гæлæбуйау, уазал гæлæбуйау, хъысхъысгæнæг мит.

Хъ. Райсом раджы зымæгон уазал æхсæвы фæстæ мит цæф сырдау къахы бын хъæрзы мæнæ афтæ: «Хъыст-хъыст,

хъыст-хъыст, хъыст-хъыст».

– Цавæр дзырдбаст æрхъуыды кæнæн ис дзырдтæй хъызт æмæ зымæг.

(Сабитæ хъуыды кæнынц, кæд сæ бон нæ уа, уæд сын æххуыс кæны хъомылгæнæг.)

С. Ралæууыд хъызт зымæг.

Хъызт зымæг. (Дзурынц иумæ сабитæ 2–3 хатты.)

Сыгъдæгдзуринаг «Хъызт зымæг» (2–3 хатты.)

Хъыс-хъыс, хъыс-хъыс,

Хъызт зымæг. (Хъæрæй.)

Хъыс-хъыс, хъыс-хъыс, (ныллæгдæр хъæлæсæй)

Хъызт зымæг.

Хъыс-хъыс, хъыс-хъыс, (бынтон ныллæг хъæлæсæй)

Хъызт зымæг.

Хъ. Цæимæ ис абарæн мит?

– Æрхъуыды кæнут ахæм ног дзырдтæ дзырдæн йæ иу хай мит, кæмæн уа.

С. Митæйдзаг.

(Сабитæ куы фæкæлынц æмæ миты куы ахауынц, уæд ис афтæ зæгъæн.)

Митуард (Бирæ мит куы ныууары, уæд.)

Миткалæн бел. (Мит цы белæй фембырд кæнынц.)

Митæмбырдгæнæн. (Мит цы машинæтæ æмбырд кæнынц уынгты.)

Кæронбæттæны ма иу хатт ноджы æмдзæвгæ дзурынц.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/608815-zymg-sahuyr-knyn-hajtyhty-geory-mdzvg