Разработка открытого урока по казахской литературе на тему: «Мұхтар әуезовтың «көксерек» әңгімесіндегі адамдар мен табиғат арасындағы байланыс. жазушы идеясы»

Қармақшы аудандық білім бөлімінің «№275орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

БАЯНДАМА

Тақырыбы: «СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ» ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ

(Қалалық қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің отырысында тыңдалды)

Оқылған күні: 28.03.14

Баяндамашы қазақ тілі

мен әдебиеті пәнінің

мұғалімі Н.А. Затова

Байқоңыр қаласы

ЖОСПАР

І. Кіріспе

Оқыту процесін технологияландыру.

ІІ. Негізгі бөлім

«Сын тұрғысынан ойлау» әдістерінің шығу тарихы.

«Сын тұрғысынан ойлау» технологиясының тиімділігі мен жеке тұлғаны қалыптастырудағы рөлі.

ІІІ. Қорытынды

Сапалы білім беру –қазіргі оқытудың негізгі талабы.

Пайдаланылған әдебиеттер

Оқыту процесін технологияландыру

«Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез қасиеттерімен озады» деген ұлы ақын Абай сөзді барлық уақытта өз мәнін жойған емес. Озық ойлы білімдер адамдар заманның, қоғмның дамуына, өзгеруіне өз үлесін қосады. Осындай қоғамдық, әлеуметтік, мәдени өзгерістер, дамулар мектептің оқыту процесіне әсер етеді. Соңғы жылдары жеке адамды қалыптастыруды дамыту мен оған жан-жақты білім беру мақсатында көптеген технологиялар ұсынылуда.

Кез келген оқыту белгілі мөлшерде адамды дамытады. Оқитын пән қаншалықты жаңа, бағалы болса, да мұғалімнің шеберлігі қанда жоғары болса да, мұғалім оқушының өз белсенділігін туғыза алмаса, берген білім күткен нәтиже бермейді. Оқушының адам ретінде қалыптасу белсенділік арқылы жүзеге асады. Жаңа технологияның басты мақсаттарының бірі – баланы оқыта отырып,оның еркіндігін, белсенділігін қалыптастыру,өз бетінше шешім қабылдауға дағдыландыру.

Жаңа әдістері пайдалануд өзіміз қолданып жүрген әдістерді жаңа жағдайда бейімдей пайдалануымыз керек. Өзіміз қолданып жүрген « Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасына тоқталсам, бұл жүйеде қойылатын сұрақтар проблемалы, ойлануды қажет ететіндей беріледі. Оқушы сондай сұраққа өз ойын, өз пікірін білдіре жауап беруге дағдылаады. Жаңа материал талдауға үйренеді.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы –әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Бағдарламаның негізгі Ж. Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа алады.

Мақсаты - барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, өзіндік пікір айтуға, саналы шешім қабылдауға үйрету.

Біздің елімізге «Сорос – Қазақстан қоры ұсынған «Сын тұрысынан ойлау» атты оқытудың американдық үлгілері білім жүйелеріне енгізілді. СТО бағдарламасының «Оқу мен жазуы сын тұрғысынан дамыту» әдістері, әсірсе, гуманитарлық пәндерді оқытуда өте тиімді екені байқалады. Бұл жаңа технологияның тиімділігі оқу материалын баланың түсініп оқып, ұғынуына, нәтижеге жетуіне мүмкіндік береді.Оқушыларда өз бетінше тұырым жасау, қорытындыға келу, ұқсас құбылыстар арасынан тиімдісін таңдай білу, пікірталас жүргізе білу қабілеті қалыптасады.

Сын тұрғысынан ойлау –сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып оқушыларына да дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес бойы шыңдалып , белгілі бір жетістіктерге жетеді.Оған ос жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткіздім.

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы бойынша ол:

Шыңдалған ойлау, кез келген даму деңейіне байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау.

Күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға сыни көзбен қарау

Үйрету мен үйрену бірлігінен, үйренудің қызығушылығынан тұратын, үйренушінің сеніміне негізделген құрылым.

«Вен диаграммасы» қабысып жатқан 3 дөңгелектен тұрады. Әуелі жеке қасиеттерін жазады да, ортаға екеуіне ортақ қасиеттерін көрсетеді.

Ортақ

Арлан

Ызақор

Долы қасқыр

Ашқарақ

Көксерек

Көкшіл

Сұр

Шолақ құйрық

Көкжал

Бойы тайдай

Аққасқа

Ақ шағыл қасқыр

Өте қабаған

Көздері қып-қызыл

Алдыңғы жағы

арыстандарға келеді

Жоғарыда айтылып өткендей, біз сабағымызда СТО стратегиясы бойынша «Қауымдастық» , «Вен диаграммасы», « Эссе», « Кейіпкерге хат», «Дебат», «Бір айналым жазу», « Бес жолды өлең», «Тізбек», «БББ» кестесі, т.б әдістерді қоланып келеміз. 1-ден, балалардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттырады, 2 –ден, өздігінен ойлау , пікір айта білу қалыптастырады, 3-ден, сол сұрақтың дұрыс шешіміне барар жолды өздері ізденіп табады. Оған өздігінен жете алмаса, мұғалім көмекке келеді. Олардың пікірін бағыттап, өз жетістіктеріне деген қуаныш сезімін тудырады. Әрине, бірнеше кездерде шу, қозғалыс көп болады, бірақ бәрі пікір айтуға тырысады. «Миға шабуыл» сәтті аяқталады.Оқушыларға неғұрлым ізденушілік, шығармашылық жұмысты көбірек берсең, олар орындағысы келетін тапсырманы өздері сұрап алады. « Өмірбаянын жазып келейік», «Мақал-мәтел жаттап келейік», «Шығарма жазып келейік», т.б

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы бойынша сабақ құрылымы үш кезеңнен тұрады:

А) қызығушылықты ояту:

Ә) мағынаны ажырату;

Б) ой толғаныс

10 - сыныпта «Іскерлік қарым-қатынас, ондағы сөз әдебі» тақырыбын өткенде топтастыру әдісімен «Іскерлік адамдар кімдер?» деген сұраққа балалар төмендегідей ауап береді.

саясаткерЖазушылар

өнер адамдарыақындар

д епутаттарІскер адамғалымдар

банк қызметкерлерізауыт қызметкерлері

әкімдер

Сол сияқты абайдың «Ескендір» поэмасын өткенді поэмадағы кейіпкерлерге салыстырмалы түрде схема арқылы мінездеме бере алады.

З ұлым патша

Ел жаулашыкөзі тар

Е скендір

баққұмаркөрсеқыздар

тойымсыз

ғалымгрек ойшыл

Аристотель

энциклопедиялық

гуманистЕскендірдіңеңбектердің авторы

тәрбиешісі

Топтастыру – оқушылардың еркін ойлауға және тақырыпты ашық талқылауға бағытталған оқыту стратегиясы. 5 сыныпта М.Әуезовтың «Көксерек» повесін өткенде қасқыр туралы ойларын кез келген сөздер мен сөз тіркестерін орфографиялық ережелерге сүйене отырып, белгіленген уақытта жазып болуын талап еттім, топ мүшелері өз ойларын схема арқылы дәлелдей білді. Үй тапсырмасын сұрау кезеңінде « Тізбек» әдісін қолдану тиімді болады. Мысалы: «Қазақ тілі қандай тіл?» - дегенде оқушылар:

түркі тілі

Бай тіл

Көркем тіл

Мемлекеттік тіл

Ұлттық тіл

Ана тіл

Оралымды тіл, - деп тез жауап бере алады.

Мағынаны ажырату – жаңа сабақты бекіту процесі. Бұл кезеңді оқушы жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды.Берілген жаттығуды, мәтінді оқып, тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін стратегиялар бойынша жұмыс жүргізіледі.

V.(білемін), - (білмеймін), + (мен үшін жаңа ақпарат),?(мені таңғалдырады) белгілерін қойып отырып оқу,оны тобымен талқылау.

1-топ. Мәтінді түсініп, әңгімелеп, өз көзқарасыңды айт. ( «Әке мен бала» Ы.Алтынсарин әңгімесі бойынша).

2 топ Мәтінге байланысты сурет сал. (Әке мен баланың іс –әректін бейнелеп көрсет: әке мен бала, сынған таға)

3-топ Мәтінді сахналап көрініс көрсету.

Бұл кезеңде оқушының іс-әректінің барлық түрлері қамытылады. Яғни, оның жаңа тақырыпқа көшуі, оның зерттеуі, оқуы, жазуы,тәжірибе жасауы. Оқушы оқып отырып жаңа ақпараттың өзіндік түсініктемесін кіріктіре алады.Қажет болса , мәтінді қайталап оқиды. Мәтінмен танысқанда алған ақпаратты айқындау, сұрақ қоюлары, түсініксіз жаңа ақпаратқа ескертпе жасаулары мүмкін. Бұл кезең- сабақтың ең негізгі кезеңі. Себебі жаңа тақырыпты түсіну, оны ары қарай дамыту, ой елегінен өткізіп, керекті ақпарат ретінде қолдану осы кезеңге байланысты, тағы бір айта кететінжағдай оқушылардың өз түсінігі болса, онда олар жаңа ақпаратты белгілі ақпаратпен біріктіріп қолдана біледі. Бірте –бірте ескі мен жаңаның арасында байланыс орнайды. «Мағынаны тану» кезеңінде «БББ», «Дебат», «Кубизм» әдістерін пайдалану оқушылардың білім алуға деген қызығушылығын арттырып, іздену, жаңалық ашу, салыстыру, талдау жасау дағдыларын қалыптастырады, ол –тақырыпты жан-жақты қамтуға мүмкіндік беретін оқыту стратегиясы. Кубиктің алты ағы бар, қай жағы түссе, сол жағының сұрағына жауап береді. Тағы да «Көксерек» шығармасы бойынша талау жүргізуді ұсынамын.

А)Суреттеп беріңіз –Көксеректің портреті

Ә) Салыстыру – Дала қасқыры мен Көксерек

Б) Зерттеңіз – Қасқыр туралы не білеміз.?

В) Қолданыңыз - Көксерек туралы ел адамдарды не деді?

Г) Бұл туралы ойлағанда көз алдыңызға не елестейді? –Құрмаштың ең соңғы ойы не болды екен?

Ғ) Талдаңыз –Көксеректің қатыгездігін қай тұсында байқадыңыз?

Ой толғаныс - сабақты қорытындылау кезеңі . Осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда қалай қолдану керектігін үйренеді. «Бес жолды өлең», « Венн диаграммасы» , « Еркін жазу» сияқты стратегиялар ерекшелігіне, ауыр –жеңілдігіне қарай қолданылады. Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін:

А) оқушылардың ойлауына, ойн ашық айтуына рұқсат беру;

Ә) оқушылардың белсенді іс әрекетін қолдау.

Б)оқушының пікірін күлкіге (әжуаға) айнадырмау

В) оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынның дәлелді, анық болуын талап ету. Бұл кезеңде оқушылар оқып білгендерін, үйренгендерін топтайды, белсенді түде өз ұғымдарын жаңамен ұштастырып қайта құрады. Нақты осы кезеңде оқуылар бар білімдерінің негізіде жаңа білімді дұрыс пайдалана алады. Дәл осы кезеңде алған білімдері бекітіледі. Бұны іске асырудың негізгі сәттері бар. Ең негізгісі, оқушылар өз ойлары мен ұымдарын алған ақпараттары арқылы білдіреді. Ұғынудың зерттелуі мен тереңдігін шынайы тұлғалық болып табылады. Оқушылар ойында қалатыны өз тәжірибесі, меншікті білімі, ұғыну қоры мен сөздік қоры. Ой толғаныс кезеңінің тағы бір сәті оқушылардың бір-бірімен өзара ой алмасуы. Соның аясында сөздік қоры байды, оқушылар арасында кейбір мәселелерді шешуде келіспеушілік болғаны мен ой алмасу оқушылардың бар ақпарат бойынша өзіндіік пікірі мен ұғымын құрастыруға көмегін тигізеді. Оқушылар пікір алмасу барысында талқылаудың түрлі нұсқаларын ұсынады. Сабақтың әр кезеңінде қолданылатын стратегиялар: «аралас кезеңдер» стратегиясы қызығушылықты ояту кезеңінде қолданылады. Мәтінді бөліктерге бөліп, мұғалім араластырады. Бөліктерден бүтін мәтін құрастыру керек. Жұпта қарастырады, топта ақылдасады. Мәтінді дұрыс құрастырғандығы туралы шешімге келісімен мұғалім өзі дайындаған мәтінмен салыстырып сұрайды. « Еркін жазу» стратегиясыда қызығушылықты ояту кезеңінде қолданылады.Бұл стратегия бойынша бес минуттың ішінде оқушылар тоқтамай, үйге берілген тапсырма бойынша ойларына келген пікірлерін жазады. Жұптар бір-біріне оқиды. Тыңдаушылар сұрақ қояды. Мағынаны ажырату кезеңіде қолданылатын стратегиялар –«Оқытудың нұсқауы». Бұл стратегия сыныпта мұғалім жоқ болса да білім алуына көмектеседі. Ол үшін мұғалім алдын-ала дайындаған тезистері бар парақтағы тақырыпты басынан аяғына дейін меңгеруін нұсқайды. Тақырыпты жұпта бір-біріне оқиды, топта талқылайды. Стратегияның құндылығының артуы мұғалімнің терең ойлы нұсқауларына байланысты болады.

Ой толғаныс кезеңінде «Бес минуттық эссе» қолданылады, өтілген жаңа тақырыпты бекіту үшін ыңғайлы және бұл эссе мұғалімге сыныптың ой-өрісінің даму деңгейін көрсетеді. « Бес минуттық эсседе» екі тапсырма орындалады. Олар жаңа тақырып бойынша не өтілгенін және сол тақырыпты зерттегенде пайда болған бір сұрақ жазады.Мұғалім келесі сабақты сол сұрақтарға жауап беруден бастайды. Оқушылар осыған байланысты сенімділікпен жұмыс жасауға, пікірлерді тыңдауға, құрметтеуге бар ынтасымен оқуға беріледі. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасымен жұмыс істегенде баланың танымдық белсенділігі артады. Өз бетінше білім алады, шығармашылығы артады. Әрине, бағдарламаның нәтижесі: ой-пікірін ашық, еркін айтады, бір-бірінің сабақ барысында қателіктерін айтады немесе жақсы қасиеттерін үйренеді; сабақ білім естерінде сақталады. Сабақ барысында оқушы өзі талдйды, бір-біріне талап, өтініш, тілектерін білдіреді.

Әрбір ұстаз өз Отаны шексіз сүйетін, білімді, іскер, адамгершілігі мол, парасатты, мәдениетті, жан-жақты жетілген ұрпақ дайындауға міндетті. Яғни, сабақта әр түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану оқушылардың жеке басын құрметтей отырып, білім беру –қазіргі оқытудың негізгі талабы. Білім мазмұнын байыту, жетілдіру, оқытудың тиімді әдіс –тәсілдерін үнемі іздестіру – ең негізгі мақсаттардың бірі.

Қорыта келгенде, оқушыны біліммен қаруланған, өзіндік пікір, көзқарасы бар, өмірлік айқын позициясы бар азамат етіп тәрбиелеу үшін мұғалім үнемі ізденіп, жаңа озық технолгияларды үйреніп, сабақта үнемі пайдаланып отыруы керек. Түрлі ғылыми-әдістемелік құралдар, баспасөз материалдары, ғылыми еңбектерді пайланып жұмыс жүргіссек, ойға алған мақсаттың орындалары сөзсіз.

Пайдаланылған әдебиеттер

«Қазақ тілі мен әдебиетін оқытуда жаңа технологияларды енгізу –оқушылардың білім сапасын арттырудың негізгі кепілі» Республикалық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. Алматы, 2003 жыл

Ғ.Қосымова, С. Исабаев «Қазақ тілін» оқыту әдістемесі. Алматы, 2003 жыл

«Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы. № 5, 2004 жыл, № 8, 2009 жыл

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/246946-razrabotka-otkrytogo-uroka-po-kazahskoj-liter